Więcej praw dla konsumentów – nowe postępowania grupowe

Posted on Category:Finanse

Nieudane zakupy, błędne informacje na opakowaniach, problemy z bankiem lub biurem podróży – lista spraw, które mogą znaleźć rozwiązanie w sądzie, jest długa. W życie weszło nowe prawo ułatwiające konsumentom grupowe dochodzenie roszczeń. Prezes UOKiK czeka na podmioty upoważnione, by wpisać je do rejestru i wspierać w wytaczaniu powództw grupowych przed sądami.

Sprawdź, kiedy i jak możesz liczyć na pomoc w egzekwowaniu swoich praw.

Od tygodnia obowiązuje dodatkowa ścieżka dochodzenia roszczeń przez konsumentów – zgodnie z dyrektywą nazywana „powództwami przedstawicielskimi”, wymiennie na gruncie przepisów krajowych: „nowymi postępowaniami grupowymi”. Nowe narzędzie to przede wszystkim realizacja hasła „w grupie siła”. Do złożenia pozwu dotyczącego roszczenia potrzeba bowiem co najmniej 10 konsumentów, którzy zgodzą się na bycie reprezentowanym w konkretnym powództwie. Obowiązuje przy tym forma „opt-in” – jeśli jesteś poszkodowanym i chcesz przystąpić do postępowania, musisz wyrazić taką wolę. Nowością jest to, że pozywającym i organizującym grupę jest podmiot upoważniony, czyli np. uznana organizacja pozarządowa, która w imieniu konsumentów przygotowuje pozew i wszystkie formalności.

– Ufam, że nowe rozwiązania usprawnią obecny system dochodzenia roszczeń. Czekamy na podmioty upoważnione, by wpisać je do rejestru i wspierać w wytaczaniu powództw grupowych przed sądami. Liczę na powództwa, w których pozywający będą od nieuczciwych przedsiębiorców żądać konkretnych roszczeń na rzecz konsumentów, np. zwrotu określonej kwoty, wymiany towaru czy rozwiązania umowy. Może to być dodatkowym wsparciem konsumentów w skutecznym egzekwowaniu prawa. Z pewną ciekawością podchodzę również do potencjalnych pozwów, w których podmiot upoważniony będzie mógł zażądać od przedsiębiorcy zaprzestania stosowania określonej praktyki. W niektórych sprawach mogą to być działania uzupełniające nasze postępowania – wyjaśnia Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Konsumencie, co zyskujesz:

  • Szeroki zakres. Powództwa grupowe będą wytaczane przeciwko przedsiębiorcom, którzy stosują praktyki naruszające ogólne interesy konsumentów. Lista spraw, które mogą trafić tą drogą do sądu, jest długa. Obejmuje różne branże, w których przedsiębiorcy prowadzą sprzedaż lub świadczą usługi konsumentom. Będą więc to: przewoźnicy, przedsiębiorcy świadczący usługi na odległość, producenci żywności, kosmetyków, instytucje finansowe i banki, telekomy, ubezpieczyciele, biura podróży oraz wiele innych.
  • Roszczenia. Przede wszystkim grupa nie musi ujednolicać wysokości roszczeń. Co więcej, mogą w niej znaleźć się poszkodowani przez naruszenie tego samego prawa, nie tylko w tym samym zdarzeniu. W praktyce oznacza to, że przykładowo turyści reklamujący nieudane wakacje mogą w jednym pozwie żądać różnych rekompensat w związku z niewłaściwym wykonaniem różnych umów przez to samo biuro podróży.
  • Ograniczone koszty. Konsument nie jest stroną postępowania i nie ponosi jego kosztów. Jedyna opłata, jaka może się pojawić, to koszt przystąpienia do grupy, którą pobiera podmiot upoważniony. Ustawa określa maksymalny próg tej opłaty, czyli 5 proc. wartości roszczenia. Jednocześnie nie więcej niż 1 tys. zł – w sprawach o roszczenia niepieniężne oraz 2 tys. zł – o pieniężne. Jeśli powództwo przedstawicielskie będzie wytaczał Rzecznik Finansowy, takich wydatków w ogóle nie będzie.
  • Różne ułatwienia. Nie ma kaucji w takich pozwach, a w przypadku ugody konsument może oświadczyć wystąpienie z powództwa, gdy nie jest zadowolony z rozstrzygnięcia. Wtedy taka ugoda go nie wiąże, więc może wytoczyć powództwo indywidualnie albo przystąpić do innego pozwu grupowego. Ustawa daje również konsumentom możliwość dokonania zmiany podmiotu upoważnionego. Może to być swobodna decyzja grupy albo sytuacja, gdy podmiot upoważniony zostanie wykreślony z rejestru.

Podmioty upoważnione – czyli kto?

Podmiotami upoważnionymi, które mogą wytaczać powództwa są wszystkie te, które Prezes UOKiK wpisze do prowadzonego przez siebie rejestru lub Komisja Europejska – do wykazu organizacji mogących działać w grupowych postępowaniach transgranicznych. Z urzędu takim podmiotem jest Rzecznik Finansowy.

Podmiot upoważniony przede wszystkim musi prowadzić niezarobkową działalność  na rzecz ochrony interesów konsumentów co najmniej 12 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o wpis do rejestru UOKiK. Ponadto musi: być osobą prawną, statutowo zajmować się ochroną konsumentów oraz zachować niezależność i nie podlegać wpływom innych podmiotów.

Podmiot upoważniony w pozwie może zażądać stwierdzenia praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów. Wówczas występuje do sądu bez udziału konsumentów. Jeśli jednak w tym samym lub oddzielnym postępowaniu żąda od przedsiębiorcy konkretnych roszczeń, np. zwrotu określonej kwoty – wówczas musi zebrać grupę co najmniej 10 poszkodowanych.

Powództwo musi dotyczyć zakresu mieszczącego się w zadaniach statutowych podmiotu. Przykładowo, jeżeli znajdują się w nich tylko usługi finansowe – wówczas nie może on wytoczyć powództwa dotyczącego oznaczania żywności czy usług turystycznych. W każdym przypadku będzie to sprawdzał sąd.

Ustawa daje możliwość dochodzenia roszczeń transgranicznych, co jest istotne w kontekście wspólnego rynku i konsumentów dokonujących zakupów na terenie całej UE. Oznacza to, że podmiot upoważniony wyznaczony w dowolnym państwie członkowskim UE może wytoczyć powództwo grupowe przed sądem polskim, a polski podmiot upoważniony – w dowolnym państwie członkowskim UE.

Gwarancje dla przedsiębiorców

Bardzo istotnym elementem sprawnego działania powództw przedstawicielskich jest stosowanie mechanizmów kontroli niezależności finansowania podmiotów upoważnionych. Takie działania będą podejmować: UOKiK – na etapie wpisywania do rejestru nowych podmiotów oraz sąd – na każdym etapie postępowania. Ten ostatni będzie sprawdzał, czy finansowanie podmiotu np. przez przedsiębiorców nie wpływa na ochronę konsumentów i czy podmiot upoważniony nie jest finansowany np. przez konkurenta pozwanego przedsiębiorcy.

Podmiot upoważniony w przypadku spraw o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne  interesy konsumentów musi wystąpić do przedsiębiorcy z wezwaniem o zaprzestanie takich praktyk, wyznaczając mu 14-dniowy termin. Jeżeli to nie poskutkuje, może wytoczyć powództwo. Dodatkowo, wezwanie ani inne pismo kierowane do przedsiębiorcy przed pozwem nie może obejmować innych żądań lub roszczeń, w szczególności przekazania środków finansowych. Rozwiązanie to ma zapewnić, aby przedsiębiorcy nie byli „szantażowani” przez podmioty upoważnione na etapie przedsądowym.

Rola Prezesa UOKiK

Urząd zyskuje nowe kompetencje. Przede wszystkim to Prezes UOKiK prowadzi rejestr podmiotów upoważnionych i weryfikuje, czy podmiot spełnia przesłanki, by w nim być.

Urząd  będzie informował podmiot upoważniony o istotnych kwestiach związanych z zarzutami, jakie mają być zawarte w pozwie przeciwko danemu przedsiębiorcy w przygotowywanym pozwie grupowym. W szczególności, czy powadzi względem niego postępowanie o to samo naruszenie. Zapobiegnie to dublowaniu działań wobec tego samego przedsiębiorcy i będzie wsparciem merytorycznym dla pozywających.

Ponadto Prezes UOKiK może wstąpić do postępowania grupowego w sprawach o zaniechanie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, a także ma możliwość przedstawienia istotnego poglądu w sprawie. Ustawa wdrożyła dyrektywę 2020/1828 w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów.

Zobacz więcej: Ustawa z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw.

Uzupełnienie istotnego poglądu ws. UNWW

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
ilustracja do komunikatu

Uzupełnienie generalnego istotnego poglądu prezesa UOKiK ws. klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW) z 17 grudnia 2018 roku.

Trzeci ogólny istotny pogląd Prezesa UOKiK (link do publikacji), dotyczący klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW), uzupełniono o rozdział odnoszący się do obciążania konsumentów opłatą z tytułu zwrotu kosztów pierwszej składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (s. 10).
Prezes UOKiK wskazuje, że postanowienie umowne dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego należy oceniać całościowo, tzn. z uwzględnieniem wszystkich jego części, gdyż abuzywny charakter któregokolwiek z elementów składowych wpływa na niedozwolony charakter całego postanowienia.
Fakt zamieszczenia w treści postanowienia kwoty, którą konsument zostaje obciążony przez bank w przypadku zwrotu kosztów pierwszej składki tego ubezpieczenia, nie może – w ocenie Prezesa UOKiK–prowadzić do odmiennej oceny przedmiotowego postanowienia co do jego abuzywności.

Trzeci ogólny istotny pogląd Prezesa UOKiK ws. klauzul dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu własnego

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Decyzja Prezesa UOKiK
istotny pogląd Prezesa UOKiKZnamy stanowisko Prezesa UOKiK ws. klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW), zamieszczanych w umowach kredytowych. W ocenie Urzędu, naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem interesów konsumentów jest tworzenie przez przedsiębiorców postanowień umownych, które są niedookreślone, nieprecyzyjne i tworzą pozory ochrony ubezpieczeniowej, obciążając przy tym wszystkimi kosztami konsumentów ustalanymi w nietransparentny sposób.
W ocenie Prezesa UOKiK, stosowane przez banki klauzule UNWW należy oceniać w kontekście naruszenia art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego, to jest pod kątem przesłanek związanych z możliwym stwierdzeniem ich niedozwolonego charakteru. Wobec tego składki naliczone i pobrane dotychczas przez banki od konsumentów mogą być nienależne.
Na treść postanowień dotyczących UNWW, zawartych we wzorcach umownych opracowanych przez banki, konsumenci nie mieli żadnego wpływu. W praktyce mogli albo podpisać umowę w brzmieniu zaproponowanym przez banki, albo odstąpić od zawarcia umowy kredytu hipotecznego.
Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, jako zabezpieczenie spłaty kredytu, samo w sobie nie jest niedozwolone, jednak sprzeczne z dobrymi obyczajami jest takie ukształtowanie postanowień dotyczących UNWW, które:

  • obciążają konsumentów kosztami ubezpieczenia i nie określają, kto jest beneficjentem ochrony ubezpieczeniowej,
  • nie pozwalają konsumentom ustalić ich praw i obowiązków wynikających z umowy ubezpieczenia,
  • nie określają wysokości, sposobu i zasad kształtowania się należnej opłaty, którą konsumenci muszą ponieść z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego,
  • zobowiązują konsumentów do pokrycia kosztów składki ubezpieczeniowej, nawet wówczas gdy w trakcie trwania ochrony ubezpieczeniowej spłaciliby część kredytu objętą ubezpieczeniem,
  • nie określają maksymalnego okresu trwania ubezpieczenia.

Bancassurance a ubezpieczenie niskiego wkładu własnego
Czym jest bancassurance? To współpraca banków z ubezpieczycielami, polegająca m.in. na zawieraniu przez banki umów ubezpieczenia powiązanych z produktem bankowym, w przypadku których klient banku (na podstawie odrębnej umowy) zobowiązany jest pokryć koszty ochrony ubezpieczeniowej banku. W ramach współpracy banku z ubezpieczycielem, ten pierwszy często otrzymuje prowizje za zawarciem umowy ubezpieczenia przez klienta przystąpieniem do niej.
Na mocy klauzul UNWW kredytobiorca obciążany jest obowiązkiem zwrotu bankowi opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, który nie został wniesiony przez kredytobiorcę przy zawarciu umowy.

 

mBank przegrał z frankowiczami

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Klienci mBanku wygrali przed Sądem Okręgowym w Łodzi sprawę o zwrot prawie 62 tys. zł nadpłaty nienależnie pobranych rat kredytu hipotecznego indeksowanego we frankach szwajcarskich. Sąd wziął pod uwagę pierwszy wydany przez prezesa UOKiK w indywidualnej sprawie istotny pogląd. Sąd odwoławczy zmienił wyrok sądu I instancji, który to we wrześniu 2017 r. uznał, że bank nie musi zwracać pieniędzy.
Sprawa dotyczyła kredytu hipotecznego w wysokości 360 tys. zł indeksowanego we frankach szwajcarskich, zaciągniętego w mBanku. Klienci zwrócili uwagę na abuzywne klauzule przeliczenia walutowego przy spłacie kredytu, dlatego domagali się od banku zwrotu różnicy między sumami rat wpłaconymi do banku a kwotą, która powinna być należna bankowi, w sytuacji gdy klauzule byłyby wyeliminowane z umowy. Klienci zakwestionowali także klauzule indeksacyjne i zmiennego oprocentowania.
Sąd Okręgowy uznał argument powodów, że nie byli w stanie zidentyfikować kursów walut wykorzystywanych przez bank do obliczenia wysokości rat, gdyż naliczane były według tabeli kursowej, której sposób ułożenia był powodom nieznany – brakowało parametrów i algorytmów, w jaki sposób bank obliczał te kwoty.
W uzasadnieniu wyroku Sąd potwierdził również, że mBank przeliczał kurs walutowy w sposób korzystny dla siebie. Jednocześnie zróżnicowanie między kursem kupna a kursem sprzedaży, stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu, a następnie wysokości spłaty, należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i narażające interesy konsumenta.
Co ważne, na wyrok Sądu Okręgowego wpływ miał pierwszy wydany indywidualnie przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów istotny pogląd w sprawie (IPwS).

Generalny istotny pogląd prezesa UOKiK ws. dotyczącej przesłanek zmiany oprocentowania

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Decyzja Prezesa UOKiK
Prezes UOKiK od 2016 r. wydaje istotne poglądy w sprawach (IPwS), w których toczą się postępowania sądowe. W większości przypadków dotyczyły on sporów konsumentów z bankami w zakresie wykonywania przez banki umów pożyczek i kredytów hipotecznych denominowanych bądź indeksowanych do walut obcych. Ostatni IPwS dotyczy stosowanych przez przedsiębiorców klauzul odnoszących się do przesłanek zmiany oprocentowania w umowach kredytów hipotecznych i konsumenckich.
Zdaniem Prezesa UOKiK, za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385(1) § 1 kodeksu cywilnego należy uznać takie, które umożliwiają przedsiębiorcy arbitralne podejmowanie decyzji w tak istotnych kwestiach, jak zmiana wysokości oprocentowania kredytu.
Tak ukształtowane postanowienia powodują, że powstaje ryzyko, że banki będą zabezpieczać jedynie własny interes ekonomiczny, pozostawiając konsumentów przez lata w niepewności co do wysokości swoich zobowiązań.
Stanowisko Prezesa UOKiK dotyczące klauzul określających przesłanki zmiany oprocentowania w umowach kredytowych
Sformułowanie przesłanek zmiany oprocentowania w sposób ogólny lub blankietowy uniemożliwia konsumentom zweryfikowanie zasadności wprowadzania przez banki zmian wysokości oprocentowania. W takiej sytuacji ciężar finansowy zawartej umowy i ryzyko, jakie związane jest z charakterem umowy kredytu o zmiennym oprocentowaniu, przerzucone zostaje w całości na konsumentów, prowadząc do nieuzasadnionego uprzywilejowania pozycji banków względem nich. Możliwość zmiany przez banki oprocentowania kredytu w sposób niepoddający się kontroli konsumentów może znacząco niekorzystnie wpływać na ich sytuację finansową i jednocześnie przysparzać bankom niczym nieuzasadnionych korzyści z tego tytułu. W poglądzie przytoczone zostały fragmenty uzasadnień wyroków, na podstawie których postanowienia, którymi banki posługiwały się w obrocie z konsumentami zostały wpisane do rejestru klauzul abuzywnych.
W załączonym poniżej IPwS znajdują się również przykładowe klauzule określające przesłanki zmiany oprocentowania, które Prezes UOKiK ocenił jako abuzywne.

Sąd Apelacyjny uznał za niedozwolone postanowienia we wzorcu umowy mBank S.A.

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
13 grudnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w przeważającej części oddalił apelację mBank S.A. od wyroku Sądu I instancji (Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, SOKiK) i uznał za niedozwolone postanowienia wzorca umowy stosowanego przez Bank.
Powodowie wnieśli powództwo o uznanie za niedozwolone postanowień, znajdujących się w Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach bankowości detalicznej mBanku S.A. (w wersji z lipca 2014 r.), o następującej treści:
„1. Kredyty waloryzowane mogą być waloryzowane kursem następujących walut: USD/EUR/CHF/GBP według Tabeli kursowej Banku.
2. […] Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu.
4. Wysokość kursów kupna/sprzedaży walut obowiązujących w danym dniu roboczym może ulegać zmianie. Decyzja o zmianie wysokości kursów jak również o częstotliwości zmiany podejmowana jest przez Bank z uwzględnieniem czynników wymienionych w ust. 6.
6. Kursy kupna/sprzedaży walut, jak również wysokość spreadu walutowego wyznaczane są z uwzględnieniem poniższych czynników:
1) bieżących notowań kursów wymiany walut na rynku międzybankowym,
2) podaży i popytu na waluty na rynku krajowym
3) różnicy stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku krajowym,
4) płynności rynku walutowego,
5) stanu bilansu płatniczego i handlowego”.

Wyrokiem z 19 kwietnia 2016 r. (sygn. akt XVII AmC 2939/14) SOKiK uznał za niedozwolone i zakazał Bankowi wykorzystywania w obrocie z konsumentami jednego z zakwestionowanych przez konsumentów postanowień, tj.:
„Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu”.
W pozostałym zakresie Sąd I instancji oddalił powództwo konsumentów.  Od tego rozstrzygnięcia apelację wnieśli zarówno Powodowie, jak i pozwany Bank.
13 grudnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w przeważającej części oddalił apelację Banku i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał za niedozwolone trzy z czterech zakwestionowanych przez konsumentów klauzul o treści:
„2. […] Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu.
4. Wysokość kursów kupna/sprzedaży walut obowiązujących w danym dniu roboczym może ulegać zmianie. Decyzja o zmianie wysokości kursów jak również o częstotliwości zmiany podejmowana jest przez Bank z uwzględnieniem czynników wymienionych w ust. 6.
6. Kursy kupna/sprzedaży walut, jak również wysokość spreadu walutowego wyznaczane są z uwzględnieniem poniższych czynników:
1) bieżących notowań kursów wymiany walut na rynku międzybankowym,
2) podaży i popytu na waluty na rynku krajowym
3) różnicy stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku krajowym,
4) płynności rynku walutowego,
5) stanu bilansu płatniczego i handlowego”.

W ustnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny wskazał, że podziela stanowisko Prezesa UOKiK, wyrażone w istotnym poglądzie złożonym w sprawie (treść dostępna pod adresem: https://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php?news_id=13350&news
_page=10&print=1
). Sąd podkreślił, że zastosowany przez mBank S.A. mechanizm waloryzacji kredytu hipotecznego polegający na dwukrotnym przeliczeniu wysokości zobowiązania przy wykorzystaniu dwóch różnych mierników waloryzacji (tj. kursu kupna i kursu sprzedaży waluty) jest abuzywny. Sąd zwrócił uwagę, że takie ukształtowanie stosunku prawnego prowadzi do uzyskania przez Bank dodatkowego wynagrodzenia, wysokości którego w momencie zawierania umowy kredytu (ani w momencie spłaty poszczególnych jego rat) konsument nie jest w stanie w żaden sposób wyliczyć. W ocenie Sądu niedozwolone nie jest samo odesłanie do tabel Banku, lecz stosowany przez Bank sposób ustalania wysokości kursów walut, a w konsekwencji spreadu walutowego.
Co nie mniej istotne, Sąd wskazał, że w omawianej sytuacji Bank narzucił kredytobiorcom obowiązek ponoszenia nieuzasadnionych kosztów kredytu, mimo że nie wiążą się one z żadnym świadczeniem ze strony Banku. Sąd odwołał się do art. 110 ustawy Prawo bankowe, który stanowi, że Bank może pobierać opłaty od klientów z tytułu wykonywanych czynności bankowych. W ocenie Sądu, w opisywanym przypadku Bank nie świadczył żadnych czynności na rzecz kredytobiorców, a jednocześnie przyznał sobie prawo do pobierania od nich dodatkowych opłat, które wykraczały poza dyspozycję art. 110 Prawa bankowego. Sąd podkreślił, że dokonywanie waloryzacji zobowiązania nie jest świadczeniem na rzecz kredytobiorcy.
Odnosząc się do powodów uznania za abuzywne postanowienia określającego czynniki, na podstawie których Bank mógł zmienić wysokość kursów kupna i sprzedaży walut oraz wysokość spreadu walutowego, Sąd wskazał, że przytoczone postanowienie nie reguluje, w jakim stopniu poszczególne czynniki są przez Bank uwzględniane i jaka jest zależność pomiędzy nimi. Jednocześnie Sąd podkreślił, że klauzula nie precyzuje, w jakim czasie zmiana tych czynników zostanie przez Bank uwzględniona przy ustaleniu wysokości kursu waluty. Sąd zwrócił również uwagę, że konsumenci nie mają możliwości zweryfikowania, czy zmiany czynników stanowiły efekt arbitralnej decyzji Banku, czy były określone w sposób prawidłowy.
Sąd wskazał także, że analizowane klauzule nie dotyczą świadczeń głównych stron, za które należy uznać świadczenie kredytodawcy do przekazania kwoty kredytu i świadczenie kredytobiorcy polegające na spłacie kwoty kredytu wraz z wynagrodzeniem.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 grudnia 2017 r. (sygn. akt VII ACa 1036/17)

Kredyty hipoteczne wyrażone w walutach obcych – działania UOKiK. Odpowiedzi na najczęstsze pytania konsumentów

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów otrzymuje liczne pytania dotyczące działań podejmowanych w zakresie ochrony konsumentów posiadających kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych. Poniżej odpowiadamy na najczęściej poruszane przez konsumentów zagadnienia.
Ochrona konsumentów na rynku finansowym to jeden z kluczowych obszarów działania Prezesa UOKiK. Szczególne znaczenie ma dla nas ochrona konsumentów posiadających kredyty hipoteczne, ponieważ są to zwykle skomplikowane produkty, w których często znajdują się klauzule abuzywne, a umowy zawierane są na wiele lat i dotyczą dużych kwot. Wzrost kursów walut spowodował, że spłata walutowych kredytów hipotecznych stała się poważnym obciążeniem dla domowych budżetów kredytobiorców i ich rodzin. Dlatego jest to zagadnienie niezwykle istotne społecznie i UOKiK wykorzystuje posiadane kompetencje, by chronić kredytobiorców.

Działania UOKiK

Prezes UOKiK na bieżąco analizuje wpływające sygnały od konsumentów i jeżeli są ku temu podstawy, podejmuje działania – wszczyna postępowania czy wydaje istotne poglądy w sprawie zgodnie z kompetencjami przewidzianymi ustawą z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, dalej „uokik”.
UOKiK jest również w bieżącym kontakcie z Rzecznikiem Finansowym, kancelariami prawnymi reprezentującymi konsumentów w procesach sądowych oraz przedstawicielami organizacji społecznych zrzeszających konsumentów, którzy zawarli umowy kredytu hipotecznego wyrażone w walucie obcej. Spotkania z ww. podmiotami dotyczą głównie omówienia działań podejmowanych przez Prezesa UOKiK wobec sektora finansowego oraz możliwości współpracy. Ich celem jest koordynacja i optymalizowanie wszelkich czynności zmierzających do usunięcia z umów kredytów klauzul abuzywnych oraz zaprzestania stosowania przez banki działań mogących stanowić praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Odpowiedzi na najczęściej poruszane przez konsumentów zagadnienia:

1. Badanie przez UOKiK abuzywności klauzul umownych

17 kwietnia 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która wprowadziła m.in. nowy system kontroli klauzul. Dlatego opisujemy stan przed wejściem w życie nowych przepisów i po.
Działania podejmowane przez Prezesa UOKiK w zakresie abuzywności postanowień wzorców umów przed 17 kwietnia 2016 r.
W systemie prawnym obowiązującym przed 17 kwietnia 2016 r., aby wyeliminować określone postanowienie z wzorca umowy, Prezes UOKiK musiał wystąpić przeciwko przedsiębiorcy z powództwem do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej „SOKiK”, o uznanie go za niedozwolone. Jeśli zostało ono uwzględnione przez sąd prawomocnym wyrokiem, postanowienie było wpisywane do prowadzonego przez Prezesa UOKiK rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, dalej „rejestr”. Wobec przedsiębiorcy, który stosował postanowienie wpisane do rejestru, Prezes UOKiK mógł wszcząć na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
W wyniku pozwów złożonych przez Prezesa UOKiK, do rejestru wpisane zostały postanowienia związane z wzorcami umów kredytu hipotecznego wyrażonego w walucie obcej:

  • klauzula wpisana wobec Banku Millennium S.A. pod nr 3178: „Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy”,
  • klauzula wpisana wobec Banku Millennium S.A. pod nr 3179: „W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty”,
  • klauzula wpisana wobec mBanku S.A. pod nr 4704: „Stopa procentowa Kredytu może ulegać zmianom w okresie trwania Umowy w przypadku zmiany, co najmniej jednego z następujących parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego: a) oprocentowania lokat międzybankowych (stawek WIBID/WIBOR), b) rentowności bonów skarbowych, obligacji Skarbu Państwa, c) zmiany stóp procentowych NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów”.

Jednocześnie, w 2009 r. Urząd zbadał praktyki banków dotyczące ustalania kursów kupna  i sprzedaży walut obcych, w oparciu o które wyliczane są kwota kredytu hipotecznego oraz wysokość rat. Ustalenia w sprawie spreadów znalazły się w raporcie, który można pobrać ze strony UOKiK. Zwróciliśmy uwagę, że banki arbitralnie określały koszty ponoszone przez konsumentów związane z wykonywaniem umowy. W ocenie Prezesa UOKiK, w umowach brakowało mechanizmu, który pozwalałby konsumentowi zweryfikować, czy wyliczenia banku są prawidłowe i czy zostały przeprowadzone w oparciu o obiektywne i przewidywalne kryteria. UOKiK zbadał także, w jaki sposób banki umożliwiały klientom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej.
Wejście w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 17 kwietnia 2016 r.
Od 17 kwietnia 2016 r. to Prezes UOKiK rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazie jego wykorzystywania. Jest to tzw. abstrakcyjna kontrola klauzul. Polega na analizowaniu postanowień we wzorcach umów, a nie w umowach faktycznie zawartychz klientami. W nowym modelu abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umówto Prezes UOKiK, wydając decyzję administracyjną rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazuje jego wykorzystywania.
Takie działania możemy jednak podjąć wyłącznie w odniesieniu do tych wzorców, które są aktualnie oferowane. Oznacza to, że Prezes UOKiK nie może w drodze decyzji wiążąco stwierdzać, że dane postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone, jeśli zaprzestano stosowania (oferowania) tego wzorca umowy w okresie do 16 kwietnia 2016 r.
Obecnie Prezes UOKiK prowadzi postępowanie wyjaśniające, w którym sprawdza, czy postanowienia określające sposób ustalania wysokości kursów walut mogą być niedozwolone. Działania Urzędu dotyczą 7 banków (mBank S.A., Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., Bank BPH S.A., Getin Noble Bank S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Deutsche Bank Polska S.A.).
W związku z tym, że banki zaprzestały udzielać kredytów hipotecznych wyrażonych w CHF, w tym postępowaniu Prezes UOKiK analizuje w szczególności wzorce aneksów do umów wykorzystywane przez banki po 16 kwietnia 2016 r.
Jednocześnie, Prezes UOKiK wszczął już 3 postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone w związku ze stosowaniem przez Bank Millennium S.A., Bank Zachodni WBK S.A. oraz BGŻ BNP Paribas S.A. we wzorcach umów – aneksach do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych klauzul, które mogą być abuzywne. W ocenie Prezesa UOKiK, postanowienia dotyczące sposobu określania wysokości kursów walut mogą być ustalane przez te banki dowolnie i są trudne, wręcz niemożliwe do zweryfikowania. W przygotowaniu są wszczęcia postępowań wobec kolejnych banków.

2. Wykonywanie umów kredytu hipotecznego odnoszących się do walut obcych a nieuczciwa praktyka rynkowa

Kompetencje Prezesa UOKiK dotyczące niedozwolonych postanowień wzorców umowy nie obejmują działań zastrzeżonych dla sądów powszechnych dotyczących orzekania o abuzywności postanowień umowy w wykonywanych umowach w toku tzw. kontroli incydentalnej, czyli dotyczącej umowy faktycznie zawartej przez klienta z danym bankiem.
W odniesieniu do stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych Prezes UOKiK bada sytuacje, w których banki udzielają konsumentom nieprecyzyjnych informacji o skutkach wpisania określonego postanowienia wzorca umowy do rejestru, a tym samym mogą wprowadzać ich w błąd. Prezes UOKiK analizuje także przypadki braku podejmowania działań zmierzających do usunięcia niedozwolonych postanowień z umów wykonywanych przez banki, których dotyczą prawomocne wyroki SOKiK w sprawie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. W tym zakresie Prezes UOKiK prowadzi poniższe postępowania oraz planuje wszczęcie kolejnych:

  • Bank Millennium S.A. Postępowanie w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Wątpliwości wzbudza przekazywanie konsumentom przez bank nieprawdziwych informacji w odpowiedziach na ich pisma dotyczące zamieszczenia w wykonywanych umowach kredytu hipotecznego niedozwolonych postanowień umownych. Bank informuje konsumentów, że: „Ww. wyrok [wyrok Sądu Apelacyjnego sygn. akt VI Aca 420/11] jest konstytutywny tj. wywiera skutki na przyszłość, a jego skuteczność wobec osób trzecich, powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Dlatego też nie możemy uznać, iż wyrok, na który się Pani/Pan powołuje znajduje zastosowanie do Pani/Pana sytuacji”. Tego typu informacja może wprowadzać konsumentów w błąd w zakresie skutków wpisania postanowień do rejestru, w związku z zamieszczaniem przez bank postanowień wpisanych wobec niego do rejestru pod numerami:3178 i 3179. W ocenie Prezesa UOKiK, takie działanie banku może powodować, że konsument, przyjmując za prawdziwe stanowisko prezentowane przez bank, rezygnuje z dochodzenia roszczeń zarówno na drodze sądowej, a także na drodze pozasądowego rozstrzygania sporów.
  • mBank S.A. Postępowanie wyjaśniające, w którym Prezes UOKiK sprawdza treść odpowiedzi udzielanych przez bank konsumentom, którzy żądają wyeliminowania niekorzystnych skutków w związku ze stosowaniem niedozwolonego postanowienia. Klienci banku powołują się na postanowienie wpisane do rejestru pod numerem 6068, które dotyczy pobierania przez bank opłat za zwrot kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (m.in. poprzez zaniechanie pobierania składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego albo zwrot pobranych składek od momentu zawarcia umowy kredytowej).

3. Pozyskiwanie przez UOKiK informacji od banków

Prezes UOKiK na bieżąco pozyskuje z różnych źródeł informacje o rynku finansowym.
W toku prowadzonych postępowań może też pozyskiwać informacje bezpośrednio od banków, jeżeli są niezbędne dla wyjaśnienia badanej sprawy i uzasadnione jest to zakresem danego postępowania. Kompetencje Prezesa UOKiK w tej kwestii wynikają z przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Dane pozyskiwane przez UOKiK od banków są pozyskiwane w analogiczny sposób, jak w przypadku innych przedsiębiorców/podmiotów gospodarczych.

4. Działania UOKiK dotyczące dowolnego ustalania kursów walut przez banki

Działania UOKiK przed 17 kwietnia 2016 r. polegały na wnoszeniu do SOKiK pozwów o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone. Od wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 17 kwietnia 2016 r. to Prezes UOKiK prowadzi postępowania w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Dotyczy to jednak wyłącznie wzorców umów stosowanych przez banki od 17 kwietnia 2016 r. lub których stosowania zaprzestano po 16 kwietnia 2016 r.
Ponadto Prezes UOKiK wydaje istotne dla sprawy poglądy, wspierając procesy sądowe,
w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń przed sądami powszechnymi.

5. Działania UOKiK dotyczące nieuwzględniania przez banki ujemnej stopy procentowej kredytów

W związku z obniżeniem do wartości poniżej zera poziomu stopy referencyjnej LIBOR CHF, od której zależne jest oprocentowanie kredytów wyrażonych w CHF, Prezes UOKiK wszczął, na podstawie art. 48 uokik, postępowania wyjaśniające wobec wszystkich banków, które oferowały kredyty hipoteczne wyrażone w CHF.
W efekcie Prezes UOKiK wydał, na podstawie art. 26 uokik albo art. 28 uokik, osiem decyzji wobec: Getin Noble Bank S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., mBank S.A., ING Bank Śląski S.A. , Bank BPH S.A., BNP Paribas Bank Polska S.A., Credit Agricole Bank Polska S.A. , Raiffeisen Bank Polska S.A. Trzeba zaznaczyć, że decyzje te nie dotyczą stosowania niedozwolonych postanowień wzorca umowy, lecz praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na nieuwzględnianiu ujemnej stawki LIBOR. Banki zawierały bowiem w umowach postanowienia dotyczące wysokości oprocentowania, a następnie ich nie wykonywały, gdy suma wskaźnika LIBOR i marży spadła do wartości ujemnych. Praktyka ta polegała więc na niestosowaniu przez banki określonych postanowień zawartych w wykonywanych umowach – innymi słowy – na sprzecznym z umowami nieuwzględnianiu  przy obliczaniu wysokości oprocentowania kredytów ujemnej stawki bazowej LIBOR CHF.
Przykładowo, w umowach znajdowały się postanowienia, które wskazywały, że przewidziane dla kredytów CHF oprocentowanie zostało ustalone jako suma wartości stałej marży oraz wartości stawki bazowej LIBOR CHF dla przyjętego w umowie terminu np. 3M CHF. Jednocześnie, wśród zawartych z konsumentami umów kredytu CHF znajdowały się takie, w których suma odpowiedniej stawki bazowej LIBOR CHF oraz marży banku, przyjęła wartość ujemną, a bank, mimo odpowiednich postanowień zawartych w umowach, nie uwzględniał ujemnego oprocentowania.
W pismach kierowanych do UOKiK konsumenci często pytają o status decyzji wydanej wobec mBank S.A. (decyzja Prezesa UOKiK nr DDK-20/2015 z 28 grudnia 2015 r.). Decyzja ta nie jest prawomocna, ponieważ mBank skorzystał z prawa wniesienia odwołania do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługującego każdemu przedsiębiorcy. Jeśli decyzja się uprawomocni, Prezes UOKiK będzie sprawdzać, czy bank w sposób prawidłowy ją wykonuje. W sytuacji braku wykonania prawomocnej decyzji, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę, czyli bank karę pieniężną na podstawie art. 107 uokik.
Decyzje Prezesa UOKiK w sprawie nieuwzględniania przez banki ujemnej stawki LIBOR dotyczyły sytuacji niestosowania przez banki określonych postanowień zawartych w wykonywanych umowach. Przedmiotem tych postępowań nie było zagadnienie abuzywności określonych postanowień umowy.

6. Abuzywność klauzul umownych a kurs waluty

Analiza abuzywności danego postanowienia umowy w toku tzw. kontroli incydentalnej powinna być dokonywana przez sąd (jedyny organ uprawniony do kontroli incydentalnej) na moment zawarcia umowy pomiędzy stronami. Oznacza to, że sąd oceniając, czy brzmienie danego postanowienia może kształtować prawa i obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy konsumentów, nie powinien brać pod uwagę warunków rynkowych zmieniających się już po zawarciu umowy. Do takich warunków można zaliczyć np. wzrost kursu waluty, do której waloryzowany jest kredyt. W ocenie Prezesa UOKiK, klauzula niedozwolona jest bezskuteczna od samego początku obowiązywania umowy.
Zdaniem Prezesa UOKiK, postanowienia zawarte w treści umów kredytów hipotecznych wyrażonych w walucie obcej mogą być uznane za abuzywne bez względu na wahania kursów walutowych, gdyż nie wpływają one na istotę abuzywności.
Jednocześnie należy zauważyć, że do momentu istotnego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, klauzule waloryzacyjne, które mogły kształtować prawa i obowiązki kredytobiorców sprzecznie z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy konsumentów, nie wywierały istotnie negatywnego wpływu na ich rzeczywistą sytuację finansową. Dodatkowo, należy zauważyć, że zagadnienie to nie było przedmiotem analizy różnorakich instytucji czy też analityków gospodarczych do czasu, gdy postanowienia te, w związku ze wzrostem wartości kursu franka szwajcarskiego, nie zaczęły oddziaływać negatywnie na poziom zadłużenia konsumentów.
Drastyczne zwiększenie zadłużenia kredytobiorców, spowodowało gwałtowny wzrost liczby skarg konsumenckich oraz pozwów sądowych dotyczących umów kredytu wyrażonego w walucie obcej (wszczynających sądowe postępowania, w których przeprowadzana jest kontrola incydentalna).
Ponadto usunięcie skutków klauzuli niedozwolonej nie może być dokonywane bez wiedzy i zgody konsumenta. Ma on prawo wyliczenia ewentualnej „nadpłaty” z tytułu przeliczania przez bank wysokości jego zadłużenia w oparciu o klauzule abuzywne i dochodzenia jej na drodze sądowej w ramach kontroli incydentalnej. Jest to konieczne ze względu na fakt, iż w ramach systemu kontroli wzorców umowy wykazuje się tylko abuzywność klauzuli. Stwierdzenie abuzywności danego postanowienia w kontroli abstrakcyjnej dokonywane jest w oderwaniu od oceny, czy konsekwencją stosowania klauzuli abuzywnej było obciążenie danego konsumenta nienależnymi kosztami. 

7. Istotne poglądy w sprawie a prowadzenie przez UOKiK postępowań administracyjnych

Od 17 kwietnia 2016 r. Prezes UOKiK wydaje istotne dla sprawy poglądy, wspierając procesy sądowe, w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń. Liczba wydanych przez Prezesa UOKiK istotnych poglądów nie ma przełożenia na możliwość podejmowania przez niego działań w zakresie postępowań w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Treść wszystkich wydanych dotychczas istotnych poglądów znajduje się na stronie internetowej UOKiK.

8. Abuzywność klauzul umownych a problematyka art. 69 Prawa bankowego

Rolą UOKiK jest przede wszystkim ochrona konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi i praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów.
UOKiK poszukuje obszarów możliwej interwencji i narzędzi mających zastosowanie do sytuacji konsumentów posiadających kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych, w tym kredytobiorców, którzy w trakcie wykonywania umów zetknęli się z sytuacją drastycznego wzrostu wartości zadłużenia mimo systematycznej spłaty.
Prezes UOKiK w istotnych dla sprawy poglądach wspiera procesy sądowe, w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń przed sądami powszechnymi, wskazując, że możliwe jest uznanie za abuzywne niektórych z postanowień umów, w tym postanowień, które mogą mieć istotne znaczenie dla ich wykonywania, oraz przedstawia potencjalne skutki uznania ich za niedozwolone. Prezes Urzędu w wydawanych istotnych poglądach zwraca uwagę, że sąd orzekający w sprawie ma do dyspozycji szerokie spektrum narzędzi możliwych do zastosowania, gdy uzna, że w umowie występują klauzule abuzywne – od możliwości utrzymania w mocy umowy do uznania jej za nieważną, co jednak powinno być rozwiązaniem ostatecznym.
Ponadto, jak wskazuje Prezes UOKiK, w istotnych dla sprawy poglądach, zgodnie z orzecznictwem wypracowanym na gruncie przepisów dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przy ocenie czy dana umowa kredytowa może nadal funkcjonować w obrocie po wyłączeniu abuzywnych postanowień istotne jest również ustalenie, które z rozwiązań zapewnia konsumentowi lepszą ochronę, choć nie jest to kryterium decydujące[1]. Podkreślamy, że kryterium interesu konsumenta powinno być brane pod uwagę łącznie z oceną możliwości dalszego funkcjonowania umowy w obrocie, przy rozstrzygnięciu, czy w danej sprawie zasadne jest stwierdzenie nieważności umowy kredytowej z uwagi na abuzywność np. klauzul waloryzacyjnych[2]. Trzeba bowiem mieć na uwadze wszystkie skutki, jakie wiążą się
z uznaniem umowy za nieważną oraz to, czy ich wystąpienie nie będzie naruszać ww. interesu ekonomicznego konsumenta. Zwracamy uwagę jednocześnie, że nieważność umowy powoduje po stronie kontrahentów poważne skutki. Ewentualne stwierdzenie nieważności powinno być traktowane jako rozwiązanie ostateczne, brane pod uwagę jedynie w przypadku, gdy nie ma możliwości wykonywania umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków i to tylko pod warunkiem, że konsument na taką ewentualność się godzi.
W niektórych wydawanych przez Prezesa UOKiK istotnych dla sprawy poglądach sygnalizowana jest kwestia prawidłowości praktyk banków w świetle art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, dalej „Pb”[3]. Istotne jest jednak to, że problematyka art. 69 Pb pojawia się w poglądach Prezesa UOKiK z uwagi na rozważania na temat konsekwencji stosowania klauzul abuzywnych w umowach kredytu. Konieczność oceny, czy umowa może dalej funkcjonować w sytuacji uznania przez sąd, że znajdują się w niej klauzule abuzywne, wynika z braku możliwości zmiany ich treści przez sąd oraz zwykle braku istnienia przepisów o charakterze dyspozytywnym, które mogłyby zastąpić kwestionowane postanowienia.
Przykładowo, sąd uznaje za abuzywne postanowienia umowy kredytu denominowanego w CHF dotyczące przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na PLN w oparciu o kurs CHF. W związku z regułą nieskuteczności klauzul abuzywnych od momentu zawarcia umowy[4], mamy do czynienia z sytuacją „wyłączenia” zakwestionowanych postanowień z umowy. Jednocześnie, uznajemy, że strony miały zgodny zamiar i cel zawarcia umowy kredytowej, w ramach której wypłata kwoty kredytu nastąpi w złotych, a jego spłata będzie następować również w walucie polskiej. Z uwagi na stwierdzenie abuzywności ww. postanowień brakuje zatem w umowie elementów dotyczących zasad ustalenia kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy oraz zasad naliczania jego rat w PLN. Zgodnie z art. 69 ust. 1 Pb umowa o kredyt musi wskazywać kwotę środków pieniężnych, którą bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, natomiast zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4 Pb umowa kredytu powinna określać zasady i termin spłaty kredytu. W konsekwencji, sąd orzekający w danej sprawie musi ocenić, czy brak danej klauzuli w kontekście niezbędnych elementów umowy kredytu może skutkować nieważnością całej umowy kredytu.
Warto w tym miejscu także wskazać, że w związku z wejściem w życie ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw („ustawa antyspreadowa”) do art. 69 ust. 2 Pb dodano pkt 4a o następującej treści: „Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności […] w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu”.
Należy podkreślić, że zawarcie przez strony aneksu w związku z art. 4 ustawy antyspreadowej[5] nie będzie mieć znaczenia dla skutków stosowania klauzul abuzywnych, które wystąpiły przed jego zawarciem. Niewiążąca natura postanowień abuzywnych ma bowiem charakter pierwotny, tym samym konsekwencje stosowania takiego postanowienia w postaci np. nieważności umowy będą występować od samego początku. Skoro sama umowa miałaby być nieważna, to nie ma możliwości jej modyfikacji. Podobnie w przypadku skutku w postaci bezskuteczności klauzuli – jeśli bank wykonywał uprawnienia wynikające z klauzuli abuzywnej od momentu zawarcia umowy, konsument ma możliwość  dochodzenia roszczeń wynikających z tego tytułu.

9. Naruszenie zbiorowych interesów konsumentów w sektorze usług finansowych

Praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów polega na tym, że przedsiębiorca zachowuje się sprzecznie z prawem lub dobrymi obyczajami i w ten sposób narusza zbiorowe interesy konsumentów. Pojęcie zbiorowego naruszenia interesów konsumentów nie zostało wyjaśnione (zdefiniowane) w przepisach, jednak przyjmuje się, że znaczna grupa konsumentów musi być narażona lub poszkodowana przez działanie przedsiębiorcy. Jednak, nawet jeśli poszkodowany został tylko jeden konsument, ale potencjalnie przedsiębiorca mógłby narazić określoną grupę konsumentów (którzy mają wspólny interes) na negatywne skutki swoich działań, możliwe jest uznanie, że naruszył on zbiorowe interesy konsumentów.
Począwszy od 2003 r. kiedy to Prezes UOKiK uzyskał kompetencje do orzekania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wydaliśmy 3463 decyzje administracyjne w tych sprawach, w tym 531 decyzji dotyczących działalności finansowej i ubezpieczeniowej. Wszystkie decyzje wraz z uzasadnieniami, które pozwalają na ocenę kiedy przedsiębiorca dopuszcza się naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, dostępne są na stronie internetowej Urzędu.


[1] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič vs SOS financ, spol. s r. o., sygn. akt C-453/10, pkt 36.
[2] Por. ww. wyrok TSUE, pkt 35 i 36.
[3] Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów art. 69 ust. 1 ustawy Pb: „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.” Stosownie zaś do ust. 2 tego artykułu „Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:
1) strony umowy;
2) kwotę i walutę kredytu;
3) cel, na który kredyt został udzielony;
4) zasady i termin spłaty kredytu;
4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego
w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu;
5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;
6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;
7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;
8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;
9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;
10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.”
[4] Regulacja przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych, a zwłaszcza art. 3851 § 1 ustawy Kodeks cywilny nie pozostawia wątpliwości, iż postanowienia dotknięte abuzywnością „nie wiążą konsumenta”. Należy stwierdzić, że dane postanowienia przestają wiązać już w chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że postanowienie takie nie stanowi elementu treści stosunku prawnego i nie może być uwzględniane przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją.
[5] Zgodnie z art. 4 ustawy antyspreadowej „W przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy, o której mowa w art. 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki.”

Istotne poglądy w sprawie kredytów hipotecznych

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Prezes UOKiK przedstawił 8 kolejnych istotnych poglądów. Dotyczą one sporów między konsumentami a bankami o postanowienia umów kredytów hipotecznych waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił 8 istotnych poglądów. Postępowania przed sądami w Warszawie, Krakowie i Łodzi dotyczą umów kredytów hipotecznych waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego. Większość spraw odnosi się do opłat pobranych w oparciu o niedozwolone postanowienia dotyczące obliczania kwoty i rat kredytu, jedna – do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w jednej z nich poruszone są obie kwestie.

Klauzule waloryzacyjne

Spory konsumentów z bankami BPH, BZ WBK, Deutsche Bank, Getin Noble Bank (2 spory), Millenium i PKO BP dotyczą opłat pobranych na podstawie  kwestionowanych klauzul waloryzacyjnych. Urząd wskazał, że na ich mocy banki ustalają sposób wyliczania wysokości kwoty i poszczególnych rat kredytu w oparciu o kursy kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego zawarte w tabeli. Jednocześnie kredytobiorcy nie są w stanie zweryfikować, czym kierują się banki w podejmowaniu decyzji o wysokości kursów walut. Dlatego, zdaniem UOKiK, klauzule te są niedozwolone. Co więcej w 6 poglądach urząd wskazał, że uznanie przez sąd postanowień dotyczących waloryzacji kwoty kredytu i rat kredytu za niedozwolone może powodować nieważność umowy. Dzieje się tak, ponieważ szkodliwe dla konsumenta postanowienia nie obowiązują od momentu zawarcia umowy. W dodatku nie ma możliwości ich zastąpienia przepisami prawa. W ocenie urzędu, orzeczenie unieważniające umowę powinno nastąpić jedynie w sytuacji, gdy konsument w pełni zaakceptuje takie rozwiązanie.

Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego

Urząd wydał też pogląd odnoszący się do sporów konsumentów z mBankiem oraz BZ WBK o postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. UOKiK uznał je za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów. Nie informują one kredytobiorców jakie są warunki ubezpieczenia, jego zakres ani w jaki sposób przedsiębiorca wylicza opłaty z tego tytułu. Obciążają kredytobiorców kosztami świadczenia, którego  jedynym jego beneficjentem jest bank. Jednocześnie konsumenci nie mogą sprawdzić, za co tak naprawdę płacą.

Istotny pogląd w sprawie konsumenckiej – zasady

  • Istotny pogląd w sprawie to pisemne stanowisko prezesa UOKiK, w którym urząd przedstawia argumenty i poglądy ważne dla danego sporu, opierając się na określonym stanie faktycznym i prawnym. Z tego względu ocena przedstawiona w istotnym poglądzie nie może być odniesieniem do innych spraw.
  • Wydawany jest tylko w sprawie toczącej się przed sądem.
  • Jest wydawany, jeżeli przemawia za tym interes publiczny.
  • Dotyczy sporu między konsumentem a przedsiębiorcą.
  • Prezes UOKiK może przedstawić istotny pogląd w sprawie z własnej inicjatywy, na wniosek konsumenta lub przedsiębiorcy bądź na wniosek sądu.
  • Prezes UOKiK może wydać istotny pogląd we wszystkich sprawach z zakresu ochrony praw konsumentów, nie tylko usług finansowych.

Ocena prawna przedstawiona przez urząd nie może stanowić odniesienia dla innych spraw, które pozornie mogą wydawać się podobne. W każdym przypadku prezes UOKiK ocenia stan faktyczny i prawny, orzecznictwo w danej sprawie oraz wniosek skierowany przez powodów. Wydane do tej pory poglądy są dostępne na stronie internetowej UOKiKhttps://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php.
Istotne poglądy wydane przez prezesa UOKiK dotyczą spraw o sygn. akt: IV C 506/16 (BPH), I C 1196/16 (BZ WBK), I C 521/15 (Deustche Bank), II C 3/16 oraz ACa 1233/16 (Getin Noble Bank), VI C 2167/16, (mBank), I C 4055/16 (Millenium), I C 776 /16 (PKO BP).

Pliki do pobrania

Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro Prasowe  UOKiK
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 695 902 088
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL

Istotne poglądy w sprawie klauzul indeksacyjnych

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Prezes UOKiK przedstawił trzy kolejne istotne poglądy w sprawie. Dotyczą one sporów między konsumentami a Bank Millennium, ING Bank Śląski oraz Getin Noble Bank o postanowienia umów kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił trzy kolejne istotne poglądy w sprawie. Dotyczą one postępowań przeciwko Bank Millennium (Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa), ING Bank Śląski (Sąd Okręgowy w Katowicach) oraz Getin Noble Bank (Sąd Okręgowy w Warszawie). We wszystkich sprawach konsumenci zarzucają przedsiębiorcom użycie w umowach kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego niedozwolonych klauzul indeksacyjnych.
Kredytobiorcy, we wnioskach skierowanych do UOKiK, zakwestionowali postanowienia dotyczące indeksacji kwoty i rat kredytu. Zdaniem urzędu, postanowienia zawarte w umowach pozwalają bankom na jednostronne ustalanie w tabelach kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, po których przeliczana jest kwota kredytu i rat kapitałowo-odsetkowych. Konsumenci nie są informowani na jakiej podstawie określają je banki. Jest to wykorzystanie uprzywilejowanej pozycji jaką mają banki jako profesjonaliści oraz silniejsze strony  w umowach z kredytobiorcami. Dlatego, zdaniem prezesa UOKiK należy uznać te klauzule za niedozwolone i sprzeczne z dobrymi obyczajami.
W ocenie prezesa UOKiK, uznanie przez sąd kwestionowanych zapisów umowy za niedozwolone może oznaczać, że całe umowy kredytu będą nieważne. Jednak, zdaniem urzędu, orzeczenie o nieważności umowy powinno nastąpić jedynie w sytuacji, gdy konsument w pełni zaakceptuje takie rozwiązanie.
Istotne poglądy wydane przez prezesa UOKiK, dotyczą spraw o sygn. akt: I C 1673/16, II C 747/16, XXV C 2022/15 – sporów konsumentów z Bank Millennium, ING Bank Śląski oraz Getin Noble Bank. Prezes UOKiK może wydać istotny pogląd we wszystkich sprawach z zakresu ochrony praw konsumentów, nie tylko usług finansowych.
Ocena prawna przedstawiona przez urząd nie może stanowić odniesienia dla innych spraw, które pozornie mogą wydawać się podobne. W każdym przypadku prezes UOKiK ocenia stan faktyczny i prawny, orzecznictwo w danej sprawie oraz wniosek skierowany przez powodów. Wydane do tej pory poglądy są dostępne na stronie internetowej UOKiK https://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php.
Istotny pogląd w sprawie konsumenckiej – zasady

  • Istotny pogląd w sprawie to pisemne stanowisko prezesa UOKiK, w którym urząd przedstawia argumenty i poglądy ważne dla danego sporu, opierając się na określonym stanie faktycznym i prawnym. Z tego względu ocena przedstawiona w istotnym poglądzie nie może być odniesieniem do innych spraw.
  • Wydawany jest tylko w sprawie toczącej się przed sądem.
  • Jest wydawany, jeżeli przemawia za tym interes publiczny.
  • Dotyczy sporu między konsumentem a przedsiębiorcą.
  • Prezes UOKiK może przedstawić istotny pogląd w sprawie z własnej inicjatywy, na wniosek konsumenta lub przedsiębiorcy bądź na wniosek sądu.

Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro Prasowe  UOKiK
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 695 902 088
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL

Pliki do pobrania