Orzeczenie SN ― wsparcie dla konsumentów w walce sądowej z instytucjami finansowymi stosującymi nieuczciwe postanowienia umowne

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Sąd Najwyższy orzekł, że oceny abuzywności klauzuli dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Co to oznacza dla konsumentów? Przede wszystkim dzięki temu łatwiej im będzie przed sądem dochodzić swoich roszczeń, zwłaszcza w sprawach dotyczących kredytów i pożyczek odnoszących się do CHF oraz ubezpieczeń z ufk.
Sąd Najwyższy w uchwale III CzP 29/1 z 20 czerwca 2018 r., wydanej na wniosek Rzecznika Finansowego, uznał, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385[1] § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.
Powyższe stanowisko Sadu Najwyższego jest zbieżne ze stanowiskiem Prezesa UOKiK, który wskazywał, że abuzywność klauzul umownych, a w konsekwencji braku związania konsumentów tymi postanowieniami powinna być rozpatrywana na chwilę zawarcia umowy.
Uchwała potwierdza ugruntowane w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanowisko, że dla oceny niedozwolonego charakteru danego postanowienia umownego bez znaczenia pozostaje sposób jego wykonywania.

Sąd Apelacyjny uznał za niedozwolone postanowienia we wzorcu umowy mBank S.A.

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
13 grudnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w przeważającej części oddalił apelację mBank S.A. od wyroku Sądu I instancji (Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, SOKiK) i uznał za niedozwolone postanowienia wzorca umowy stosowanego przez Bank.
Powodowie wnieśli powództwo o uznanie za niedozwolone postanowień, znajdujących się w Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach bankowości detalicznej mBanku S.A. (w wersji z lipca 2014 r.), o następującej treści:
„1. Kredyty waloryzowane mogą być waloryzowane kursem następujących walut: USD/EUR/CHF/GBP według Tabeli kursowej Banku.
2. […] Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu.
4. Wysokość kursów kupna/sprzedaży walut obowiązujących w danym dniu roboczym może ulegać zmianie. Decyzja o zmianie wysokości kursów jak również o częstotliwości zmiany podejmowana jest przez Bank z uwzględnieniem czynników wymienionych w ust. 6.
6. Kursy kupna/sprzedaży walut, jak również wysokość spreadu walutowego wyznaczane są z uwzględnieniem poniższych czynników:
1) bieżących notowań kursów wymiany walut na rynku międzybankowym,
2) podaży i popytu na waluty na rynku krajowym
3) różnicy stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku krajowym,
4) płynności rynku walutowego,
5) stanu bilansu płatniczego i handlowego”.

Wyrokiem z 19 kwietnia 2016 r. (sygn. akt XVII AmC 2939/14) SOKiK uznał za niedozwolone i zakazał Bankowi wykorzystywania w obrocie z konsumentami jednego z zakwestionowanych przez konsumentów postanowień, tj.:
„Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu”.
W pozostałym zakresie Sąd I instancji oddalił powództwo konsumentów.  Od tego rozstrzygnięcia apelację wnieśli zarówno Powodowie, jak i pozwany Bank.
13 grudnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w przeważającej części oddalił apelację Banku i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał za niedozwolone trzy z czterech zakwestionowanych przez konsumentów klauzul o treści:
„2. […] Przeliczenia kredytu na walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z Tabeli kursowej Banku obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu.
4. Wysokość kursów kupna/sprzedaży walut obowiązujących w danym dniu roboczym może ulegać zmianie. Decyzja o zmianie wysokości kursów jak również o częstotliwości zmiany podejmowana jest przez Bank z uwzględnieniem czynników wymienionych w ust. 6.
6. Kursy kupna/sprzedaży walut, jak również wysokość spreadu walutowego wyznaczane są z uwzględnieniem poniższych czynników:
1) bieżących notowań kursów wymiany walut na rynku międzybankowym,
2) podaży i popytu na waluty na rynku krajowym
3) różnicy stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku krajowym,
4) płynności rynku walutowego,
5) stanu bilansu płatniczego i handlowego”.

W ustnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny wskazał, że podziela stanowisko Prezesa UOKiK, wyrażone w istotnym poglądzie złożonym w sprawie (treść dostępna pod adresem: https://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php?news_id=13350&news
_page=10&print=1
). Sąd podkreślił, że zastosowany przez mBank S.A. mechanizm waloryzacji kredytu hipotecznego polegający na dwukrotnym przeliczeniu wysokości zobowiązania przy wykorzystaniu dwóch różnych mierników waloryzacji (tj. kursu kupna i kursu sprzedaży waluty) jest abuzywny. Sąd zwrócił uwagę, że takie ukształtowanie stosunku prawnego prowadzi do uzyskania przez Bank dodatkowego wynagrodzenia, wysokości którego w momencie zawierania umowy kredytu (ani w momencie spłaty poszczególnych jego rat) konsument nie jest w stanie w żaden sposób wyliczyć. W ocenie Sądu niedozwolone nie jest samo odesłanie do tabel Banku, lecz stosowany przez Bank sposób ustalania wysokości kursów walut, a w konsekwencji spreadu walutowego.
Co nie mniej istotne, Sąd wskazał, że w omawianej sytuacji Bank narzucił kredytobiorcom obowiązek ponoszenia nieuzasadnionych kosztów kredytu, mimo że nie wiążą się one z żadnym świadczeniem ze strony Banku. Sąd odwołał się do art. 110 ustawy Prawo bankowe, który stanowi, że Bank może pobierać opłaty od klientów z tytułu wykonywanych czynności bankowych. W ocenie Sądu, w opisywanym przypadku Bank nie świadczył żadnych czynności na rzecz kredytobiorców, a jednocześnie przyznał sobie prawo do pobierania od nich dodatkowych opłat, które wykraczały poza dyspozycję art. 110 Prawa bankowego. Sąd podkreślił, że dokonywanie waloryzacji zobowiązania nie jest świadczeniem na rzecz kredytobiorcy.
Odnosząc się do powodów uznania za abuzywne postanowienia określającego czynniki, na podstawie których Bank mógł zmienić wysokość kursów kupna i sprzedaży walut oraz wysokość spreadu walutowego, Sąd wskazał, że przytoczone postanowienie nie reguluje, w jakim stopniu poszczególne czynniki są przez Bank uwzględniane i jaka jest zależność pomiędzy nimi. Jednocześnie Sąd podkreślił, że klauzula nie precyzuje, w jakim czasie zmiana tych czynników zostanie przez Bank uwzględniona przy ustaleniu wysokości kursu waluty. Sąd zwrócił również uwagę, że konsumenci nie mają możliwości zweryfikowania, czy zmiany czynników stanowiły efekt arbitralnej decyzji Banku, czy były określone w sposób prawidłowy.
Sąd wskazał także, że analizowane klauzule nie dotyczą świadczeń głównych stron, za które należy uznać świadczenie kredytodawcy do przekazania kwoty kredytu i świadczenie kredytobiorcy polegające na spłacie kwoty kredytu wraz z wynagrodzeniem.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 grudnia 2017 r. (sygn. akt VII ACa 1036/17)

Ustawa o kredycie hipotecznym

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Kredyt hipoteczny udzielany będzie tylko w walucie, w której konsument uzyskuje większość dochodów – wynika z nowej ustawy o kredycie hipotecznym i nadzorze nad pośrednikami i agentami, która weszła w życie 22 lipca 2017 r. To pierwsza ustawa, która kompleksowo reguluje reklamę, oferowanie, zawieranie i wykonywanie umów o kredyt hipoteczny
W sobotę, 22 lipca, zaczęła obowiązywać ustawa o kredycie hipotecznym i nadzorze nad pośrednika i kredytu i agentamiTo pierwsza ustawa, która kompleksowo i szczegółowo reguluje proces reklamowania, oferowania, zawierania i wykonywania umów o kredyt hipoteczny. Ma zwiększyć transparentność ofert i wzmocnić pozycję konsumentów, którzy w sporach z bankami są często słabszą stroną.
– Każdy konsument, bez względu na to, co kupuje, powinien mieć zawsze pełną i rzetelną informację o zaletach i ryzykach. Tylko wtedy może podjąć świadomą decyzję o zawarciu umowy. Liczę na to, że dzięki nowej, kompleksowej ustawie, kredyty będą zaciągane i udzielane odpowiedzialnie  mówi Marek Niechciał, prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
– Chciałbym zwrócić uwagę każdego przyszłego kredytobiorcy na wskaźniki makroekonomiczne, których wzrost może zwiększyć raty. Mam tu na myśli niskie stopy procentowe. W 2012 r. główna stopa referencyjna wynosiła 4,75 proc., obecnie – 1,5 proc. Z naszej analizy wynika, że większość kredytów jest oparta na zmiennej stopie procentowej, co oznacza, że rata w przeciągu lat będzie się zmieniać. Apeluję do konsumentów, którzy rozważają zaciągnięcie kredytu, aby dokładnie przeliczyli, czy są dobrze przygotowani do sytuacji, gdy stopy procentowe wzrosną, a wraz z nimi raty kredytu. Obecnie rata kredytu w wysokości 300 tys. zł i zaciąganego na 30 lat wynosi ok. 1400 zł, ale już w sytuacji, gdy stopy procentowe wzrosną do poziomu notowanego pięć lat temu wysokość raty może wzrosnąć do blisko 2 000 zł. Doświadczenie pokazuje, że w perspektywie kilku czy kilkunastu lat, poziom stóp procentowych może nawet znacząco przekroczyć obecne poziomy, a więc także raty kredytów mogą wzrosnąć i stanowić poważne obciążenie budżetu domowego kredytobiorcy – dodaje prezes UOKiK.
– Rekomenduję ponadto, aby banki, jako instytucje zaufania publicznego mające najpełniejszą świadomość ryzyka i dysponujące narzędziami do zarządzania nim, wprowadziły, wzorem większości rozwiniętych krajów, do swojej oferty kredyty hipoteczne oparte długoterminowo (najlepiej w całym okresie kredytowania) na stałej stopie procentowej, co zapewni konsumentom niezbędny wybór i może ograniczyć, dostrzegane przez UOKiK, ryzyko systemowe związane z kredytami o zmiennym oprocentowaniu – uważa Marek Niechciał.
Warto zwrócić uwagę, że niektóre umowy mogą przewidywać stałą stopę oprocentowania odnoszącą się nie do całego okresu kredytowania, a jedynie do jego części. W takim przypadku konsument nadal ponosi ryzyko związane z możliwym wzrostem oprocentowania, gdyż po upływie pewnego okresu jego obowiązywania, jego wysokość może wzrosnąć. Tylko kredyt o stałej stopie oprocentowania przez cały okres kredytowania może w pełni zabezpieczyć przed ryzykiem zmiany oprocentowania.
Przepisy ustawa o kredycie hipotecznym i nadzorze nad pośrednika i kredytu i agentami stosuje się do umów zawartych od 22 lipca 2017 r. Odnoszą się do banków, pośredników i agentów. Przepisy narzucają rozwiązania w reklamie kredytu hipotecznego, obowiązki informacyjne przed jego udzieleniem i w już zawartej umowie.
Najważniejsze zmiany:

  • Kredyt hipoteczny może zostać udzielony wyłącznie przez bank lub SKOK.
  • Kredyt uzyskasz tylko w tej walucie, w której zarabiasz lub posiadasz w niej większość środków finansowych.
  • Formularz informacyjny – otrzymasz go przed zawarciem umowy od każdego kredytodawcy, pośrednika, czy agenta. Dzięki temu łatwiej porównasz oferty, ponieważ formularz będzie zawierał informacje o m.in. całkowitej kwocie kredytu, zasadach spłaty, stopie oprocentowania i zasadach jej zmiany. Warunki zawarte w formularzu będą obowiązywać przez 14 dni.
  • Co najmniej 3 oferty umów o kredyty hipoteczne muszą przedstawić kredytodawcy, pośrednicy i agenci, którzy doradzają konsumentowi.
  • 21 dni – tyle poczekasz na decyzję kredytową banku od złożenia wniosku (możesz również wyrazić zgodę na wcześniejsze doręczenie decyzji). Decyzja kredytowa stanowi ofertę.
  •  Obowiązek oceny zdolności kredytowej na podstawie informacji od konsumenta, z baz danych lub z baz kredytodawcy. Umowa będzie zawarta tylko wtedy, gdy wynik będzie pozytywny.
  • 14 dni na odstąpienie od umowy o kredyt hipoteczny. Wystarczy, że wyślesz list polecony przed upływem tego terminu. Poniesiesz tylko koszty odsetek za okres, w którym bank wypłacił kredyt do momentu jego zwrotu. Kredytodawca, pośrednik i agent muszą przekazać ci na trwałym nośniku wzór odstąpienia od umowy przy jej zawarciu.
  • Wcześniejsza całkowita lub częściowa spłata kredytu będzie możliwa w każdym momencie. Jednak umowa może przewidywać rekompensatę w przypadku wcześniejszej spłaty kredytów o stałej stopie oprocentowania – w okresie obowiązywania stałej stopy, oraz gdy spłacisz kredyt oprocentowany zmienną stopą przed upływem 36 miesięcy.
  • Maksymalna rekompensata w przypadku kredytu o zmiennej stopie nie może być wyższa niż odsetki, które byłyby naliczone od spłacanej kwoty w okresie roku od dnia faktycznej spłaty, ani też przekraczać 3 proc. spłacanej kwoty (lub krótszym – jeżeli do końca okresu kredytowania pozostał mniej niż rok). Zarówno w przypadku kredytów o stałej, jak i zmiennej stopie oprocentowania,rekompensata nie może przewyższać kosztów kredytodawcy bezpośrednio związanych z przedterminową spłatą.
  • Opóźnienia w spłacie. Gdy spóźnisz się ze spłatą raty, bank wyznaczy ci dodatkowy termin – nie krótszy niż 14 dni roboczych. Poinformuje cię także o możliwości restrukturyzacji zadłużenia.
  • Restrukturyzacja zadłużenia – jeżeli nie będziesz w stanie spłacać rat, bank będzie mógł: czasowo zawiesić spłatę, obniżyć wysokość rat, wydłużyć okres kredytowania lub zaproponować inne rozwiązanie. Jeżeli bank odrzuci wniosek o restrukturyzację lub restrukturyzacja zakończy się niepowodzeniem, bank umożliwi ci sprzedaż nieruchomości w okresie nie krótszym niż 6 miesięcy.
  • Przejrzyste reklamy. Informacje muszą być jednoznaczne, czytelne, zrozumiałe i widoczne. Gdy reklama będzie informowała o jakimkolwiek koszcie kredytu, w tym o jego stopie oprocentowania, to za każdym razem konieczne będą dane o tym: czy jest to stała, czy zmienna stopa, o całkowitej kwocie kredytu, RRSO, czasie obowiązywania umowy, całkowitej kwocie do zapłaty, wysokości rat. Informacje te będą przedstawiane na reprezentatywnym przykładzie i tak samo widocznie, czytelnie i słyszalnie, jak pozostałe informacje dotyczące kosztów kredytu. W przypadku kredytu o zmiennej stopie – musi pojawić się informacja o ryzyku jej zmiany. Jeżeli w reklama kredytu nie będzie zawierała informacji o kosztach, obowiązkowe będzie przekazanie informacji o wysokości RRSO.
  • Zakaz sprzedaży wiązanej, czyli uzależniania zawarcia umowy od wykupienia konkretnych produktów, chyba że jest to bezpłatny rachunek, na którym gromadzimy pieniądze do spłaty rat. Dozwolona jest sprzedaż łączona, czyli oferowanie innych produktów, jednak klient może zawrzeć umowę nie godząc się na nie.
  • Komisja Nadzoru Finansowego będzie prowadziła rejestr pośredników kredytu hipotecznego i konsumenckiego.

Ustawa o kredycie hipotecznym i nadzorze nad pośrednika i kredytu i agentami została przygotowana przez Ministerstwo Rozwoju i Finansów. Wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi.
Ponadto, ustawa o kredycie hipotecznym i nadzorze nad pośrednikami kredytu i agentami wprowadza do ustawy o kredycie konsumenckim istotne zmiany dotyczące reklamy kredytu konsumenckiego.
W reklamach zawierających dane dotyczące kosztów kredytu zestaw obowiązkowych informacji będzie musiał być przedstawiony tak samo widocznie, czytelnie i słyszalnie jak inne informacje dotyczące kosztów kredytu. Pozostałe reklamy kredytu konsumenckiego będą natomiast musiały zawierać informację o wysokości RRSO również podaną w powyższy sposób. Celem przepisu jest zachęcenie kredytodawców do tworzenia reklam zawierających jedynie informację o RRSO – jest to bowiem najważniejsza informacja na temat kosztów kredytu. Takie rozwiązanie może przyczynić się do konkurowania atrakcyjnością RRSO, a nie jedynie wybranymi kosztami kredytu (np. niską prowizją).

Pliki do pobrania

Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro prasowe UOKiK
pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 695 902 088
E-mail:  Twitter: @UOKiKgovPL

Spready walutowe – kolejne postępowania

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Prezes UOKiK wszczął postępowania przeciwko Deutsche Bank, Getin Noble Bank i Raiffeisen Bank Polska. Działania urzędu dotyczą uznania za niedozwolone klauzul zawartych we wzorcach umów, regulaminach i aneksach do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych. Wątpliwości budzą niejasne zasady ustalania kursów walut.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów daje prezesowi UOKiK możliwość wszczynania postępowań o uznanie za niedozwolone postanowień wzorców umów. Do 16 kwietnia 2016 r. to Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów badał abuzywność klauzul.

Działania UOKiK

– Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów sprawdza klauzule zawarte we wzorcach aneksów do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych. Działania zostały podjęte po sygnałach otrzymanych od konsumentów.  Sprawdzamy zasady ustalania kursów w 10 bankach – mówi Marek Niechciał, prezes UOKiK. Urząd w lutym i w marcu postawił zarzuty: BGŻ BNP Paribas, BZ WBK oraz Bankowi Millennium. W maju – kolejnym trzem bankom: Deutsche Bankowi, Getin Noble Bankowi i Raiffeisen Bank Polska.

Zarzuty UOKiK

We wszczętych niedawno postępowaniach wątpliwości budzą postanowienia dotyczące sposobu określania wysokości kursów walut obcych obowiązujących w Deutsche Bank, Getin Noble Bank i Raiffeisen Bank Polska. Są one nieprecyzyjne, ustalane dowolnie – np. w oparciu o „kursy średnie międzybankowe” (Raiffeisen Bank Polska), „średni kurs z rynku walutowego (forex)” (Deutsche Bank), czy płatny „serwis Reuters” (Getin Noble Bank, Raiffeisen Bank Polska). Banki odsyłają też konsumentów do tabel, które same sporządzają, jednak nie określają kiedy i ile razy dziennie będą opracowywane i publikowane. W rezultacie, kredytobiorca nie może sam oszacować kursu, po którym bank przeliczy ratę.
Postępowania przeciwko bankom mogą zakończyć się wydaniem decyzji, w której prezes UOKiK może zakazać dalszego wykorzystywania danego postanowienia wzorca umowy. Maksymalna kara może wynieść do 10 proc. obrotu banku. Prezes urzędu może też określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia.
Konsumentom przypominamy, że w przypadku problemów z przedsiębiorcami świadczącymi usługi finansowe, mogą liczyć na pomoc Rzecznika Finansowego.
Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro prasowe UOKiK
pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 22 55 60 345
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL

Pliki do pobrania

Kredyty hipoteczne wyrażone w walutach obcych – działania UOKiK. Odpowiedzi na najczęstsze pytania konsumentów

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów otrzymuje liczne pytania dotyczące działań podejmowanych w zakresie ochrony konsumentów posiadających kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych. Poniżej odpowiadamy na najczęściej poruszane przez konsumentów zagadnienia.
Ochrona konsumentów na rynku finansowym to jeden z kluczowych obszarów działania Prezesa UOKiK. Szczególne znaczenie ma dla nas ochrona konsumentów posiadających kredyty hipoteczne, ponieważ są to zwykle skomplikowane produkty, w których często znajdują się klauzule abuzywne, a umowy zawierane są na wiele lat i dotyczą dużych kwot. Wzrost kursów walut spowodował, że spłata walutowych kredytów hipotecznych stała się poważnym obciążeniem dla domowych budżetów kredytobiorców i ich rodzin. Dlatego jest to zagadnienie niezwykle istotne społecznie i UOKiK wykorzystuje posiadane kompetencje, by chronić kredytobiorców.

Działania UOKiK

Prezes UOKiK na bieżąco analizuje wpływające sygnały od konsumentów i jeżeli są ku temu podstawy, podejmuje działania – wszczyna postępowania czy wydaje istotne poglądy w sprawie zgodnie z kompetencjami przewidzianymi ustawą z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, dalej „uokik”.
UOKiK jest również w bieżącym kontakcie z Rzecznikiem Finansowym, kancelariami prawnymi reprezentującymi konsumentów w procesach sądowych oraz przedstawicielami organizacji społecznych zrzeszających konsumentów, którzy zawarli umowy kredytu hipotecznego wyrażone w walucie obcej. Spotkania z ww. podmiotami dotyczą głównie omówienia działań podejmowanych przez Prezesa UOKiK wobec sektora finansowego oraz możliwości współpracy. Ich celem jest koordynacja i optymalizowanie wszelkich czynności zmierzających do usunięcia z umów kredytów klauzul abuzywnych oraz zaprzestania stosowania przez banki działań mogących stanowić praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Odpowiedzi na najczęściej poruszane przez konsumentów zagadnienia:

1. Badanie przez UOKiK abuzywności klauzul umownych

17 kwietnia 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która wprowadziła m.in. nowy system kontroli klauzul. Dlatego opisujemy stan przed wejściem w życie nowych przepisów i po.
Działania podejmowane przez Prezesa UOKiK w zakresie abuzywności postanowień wzorców umów przed 17 kwietnia 2016 r.
W systemie prawnym obowiązującym przed 17 kwietnia 2016 r., aby wyeliminować określone postanowienie z wzorca umowy, Prezes UOKiK musiał wystąpić przeciwko przedsiębiorcy z powództwem do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej „SOKiK”, o uznanie go za niedozwolone. Jeśli zostało ono uwzględnione przez sąd prawomocnym wyrokiem, postanowienie było wpisywane do prowadzonego przez Prezesa UOKiK rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, dalej „rejestr”. Wobec przedsiębiorcy, który stosował postanowienie wpisane do rejestru, Prezes UOKiK mógł wszcząć na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
W wyniku pozwów złożonych przez Prezesa UOKiK, do rejestru wpisane zostały postanowienia związane z wzorcami umów kredytu hipotecznego wyrażonego w walucie obcej:

  • klauzula wpisana wobec Banku Millennium S.A. pod nr 3178: „Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy”,
  • klauzula wpisana wobec Banku Millennium S.A. pod nr 3179: „W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty”,
  • klauzula wpisana wobec mBanku S.A. pod nr 4704: „Stopa procentowa Kredytu może ulegać zmianom w okresie trwania Umowy w przypadku zmiany, co najmniej jednego z następujących parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego: a) oprocentowania lokat międzybankowych (stawek WIBID/WIBOR), b) rentowności bonów skarbowych, obligacji Skarbu Państwa, c) zmiany stóp procentowych NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów”.

Jednocześnie, w 2009 r. Urząd zbadał praktyki banków dotyczące ustalania kursów kupna  i sprzedaży walut obcych, w oparciu o które wyliczane są kwota kredytu hipotecznego oraz wysokość rat. Ustalenia w sprawie spreadów znalazły się w raporcie, który można pobrać ze strony UOKiK. Zwróciliśmy uwagę, że banki arbitralnie określały koszty ponoszone przez konsumentów związane z wykonywaniem umowy. W ocenie Prezesa UOKiK, w umowach brakowało mechanizmu, który pozwalałby konsumentowi zweryfikować, czy wyliczenia banku są prawidłowe i czy zostały przeprowadzone w oparciu o obiektywne i przewidywalne kryteria. UOKiK zbadał także, w jaki sposób banki umożliwiały klientom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej.
Wejście w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 17 kwietnia 2016 r.
Od 17 kwietnia 2016 r. to Prezes UOKiK rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazie jego wykorzystywania. Jest to tzw. abstrakcyjna kontrola klauzul. Polega na analizowaniu postanowień we wzorcach umów, a nie w umowach faktycznie zawartychz klientami. W nowym modelu abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umówto Prezes UOKiK, wydając decyzję administracyjną rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazuje jego wykorzystywania.
Takie działania możemy jednak podjąć wyłącznie w odniesieniu do tych wzorców, które są aktualnie oferowane. Oznacza to, że Prezes UOKiK nie może w drodze decyzji wiążąco stwierdzać, że dane postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone, jeśli zaprzestano stosowania (oferowania) tego wzorca umowy w okresie do 16 kwietnia 2016 r.
Obecnie Prezes UOKiK prowadzi postępowanie wyjaśniające, w którym sprawdza, czy postanowienia określające sposób ustalania wysokości kursów walut mogą być niedozwolone. Działania Urzędu dotyczą 7 banków (mBank S.A., Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., Bank BPH S.A., Getin Noble Bank S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Deutsche Bank Polska S.A.).
W związku z tym, że banki zaprzestały udzielać kredytów hipotecznych wyrażonych w CHF, w tym postępowaniu Prezes UOKiK analizuje w szczególności wzorce aneksów do umów wykorzystywane przez banki po 16 kwietnia 2016 r.
Jednocześnie, Prezes UOKiK wszczął już 3 postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone w związku ze stosowaniem przez Bank Millennium S.A., Bank Zachodni WBK S.A. oraz BGŻ BNP Paribas S.A. we wzorcach umów – aneksach do umów kredytów i pożyczek hipotecznych wyrażonych w walutach obcych klauzul, które mogą być abuzywne. W ocenie Prezesa UOKiK, postanowienia dotyczące sposobu określania wysokości kursów walut mogą być ustalane przez te banki dowolnie i są trudne, wręcz niemożliwe do zweryfikowania. W przygotowaniu są wszczęcia postępowań wobec kolejnych banków.

2. Wykonywanie umów kredytu hipotecznego odnoszących się do walut obcych a nieuczciwa praktyka rynkowa

Kompetencje Prezesa UOKiK dotyczące niedozwolonych postanowień wzorców umowy nie obejmują działań zastrzeżonych dla sądów powszechnych dotyczących orzekania o abuzywności postanowień umowy w wykonywanych umowach w toku tzw. kontroli incydentalnej, czyli dotyczącej umowy faktycznie zawartej przez klienta z danym bankiem.
W odniesieniu do stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych Prezes UOKiK bada sytuacje, w których banki udzielają konsumentom nieprecyzyjnych informacji o skutkach wpisania określonego postanowienia wzorca umowy do rejestru, a tym samym mogą wprowadzać ich w błąd. Prezes UOKiK analizuje także przypadki braku podejmowania działań zmierzających do usunięcia niedozwolonych postanowień z umów wykonywanych przez banki, których dotyczą prawomocne wyroki SOKiK w sprawie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. W tym zakresie Prezes UOKiK prowadzi poniższe postępowania oraz planuje wszczęcie kolejnych:

  • Bank Millennium S.A. Postępowanie w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Wątpliwości wzbudza przekazywanie konsumentom przez bank nieprawdziwych informacji w odpowiedziach na ich pisma dotyczące zamieszczenia w wykonywanych umowach kredytu hipotecznego niedozwolonych postanowień umownych. Bank informuje konsumentów, że: „Ww. wyrok [wyrok Sądu Apelacyjnego sygn. akt VI Aca 420/11] jest konstytutywny tj. wywiera skutki na przyszłość, a jego skuteczność wobec osób trzecich, powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Dlatego też nie możemy uznać, iż wyrok, na który się Pani/Pan powołuje znajduje zastosowanie do Pani/Pana sytuacji”. Tego typu informacja może wprowadzać konsumentów w błąd w zakresie skutków wpisania postanowień do rejestru, w związku z zamieszczaniem przez bank postanowień wpisanych wobec niego do rejestru pod numerami:3178 i 3179. W ocenie Prezesa UOKiK, takie działanie banku może powodować, że konsument, przyjmując za prawdziwe stanowisko prezentowane przez bank, rezygnuje z dochodzenia roszczeń zarówno na drodze sądowej, a także na drodze pozasądowego rozstrzygania sporów.
  • mBank S.A. Postępowanie wyjaśniające, w którym Prezes UOKiK sprawdza treść odpowiedzi udzielanych przez bank konsumentom, którzy żądają wyeliminowania niekorzystnych skutków w związku ze stosowaniem niedozwolonego postanowienia. Klienci banku powołują się na postanowienie wpisane do rejestru pod numerem 6068, które dotyczy pobierania przez bank opłat za zwrot kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (m.in. poprzez zaniechanie pobierania składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego albo zwrot pobranych składek od momentu zawarcia umowy kredytowej).

3. Pozyskiwanie przez UOKiK informacji od banków

Prezes UOKiK na bieżąco pozyskuje z różnych źródeł informacje o rynku finansowym.
W toku prowadzonych postępowań może też pozyskiwać informacje bezpośrednio od banków, jeżeli są niezbędne dla wyjaśnienia badanej sprawy i uzasadnione jest to zakresem danego postępowania. Kompetencje Prezesa UOKiK w tej kwestii wynikają z przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Dane pozyskiwane przez UOKiK od banków są pozyskiwane w analogiczny sposób, jak w przypadku innych przedsiębiorców/podmiotów gospodarczych.

4. Działania UOKiK dotyczące dowolnego ustalania kursów walut przez banki

Działania UOKiK przed 17 kwietnia 2016 r. polegały na wnoszeniu do SOKiK pozwów o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone. Od wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 17 kwietnia 2016 r. to Prezes UOKiK prowadzi postępowania w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Dotyczy to jednak wyłącznie wzorców umów stosowanych przez banki od 17 kwietnia 2016 r. lub których stosowania zaprzestano po 16 kwietnia 2016 r.
Ponadto Prezes UOKiK wydaje istotne dla sprawy poglądy, wspierając procesy sądowe,
w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń przed sądami powszechnymi.

5. Działania UOKiK dotyczące nieuwzględniania przez banki ujemnej stopy procentowej kredytów

W związku z obniżeniem do wartości poniżej zera poziomu stopy referencyjnej LIBOR CHF, od której zależne jest oprocentowanie kredytów wyrażonych w CHF, Prezes UOKiK wszczął, na podstawie art. 48 uokik, postępowania wyjaśniające wobec wszystkich banków, które oferowały kredyty hipoteczne wyrażone w CHF.
W efekcie Prezes UOKiK wydał, na podstawie art. 26 uokik albo art. 28 uokik, osiem decyzji wobec: Getin Noble Bank S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., mBank S.A., ING Bank Śląski S.A. , Bank BPH S.A., BNP Paribas Bank Polska S.A., Credit Agricole Bank Polska S.A. , Raiffeisen Bank Polska S.A. Trzeba zaznaczyć, że decyzje te nie dotyczą stosowania niedozwolonych postanowień wzorca umowy, lecz praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na nieuwzględnianiu ujemnej stawki LIBOR. Banki zawierały bowiem w umowach postanowienia dotyczące wysokości oprocentowania, a następnie ich nie wykonywały, gdy suma wskaźnika LIBOR i marży spadła do wartości ujemnych. Praktyka ta polegała więc na niestosowaniu przez banki określonych postanowień zawartych w wykonywanych umowach – innymi słowy – na sprzecznym z umowami nieuwzględnianiu  przy obliczaniu wysokości oprocentowania kredytów ujemnej stawki bazowej LIBOR CHF.
Przykładowo, w umowach znajdowały się postanowienia, które wskazywały, że przewidziane dla kredytów CHF oprocentowanie zostało ustalone jako suma wartości stałej marży oraz wartości stawki bazowej LIBOR CHF dla przyjętego w umowie terminu np. 3M CHF. Jednocześnie, wśród zawartych z konsumentami umów kredytu CHF znajdowały się takie, w których suma odpowiedniej stawki bazowej LIBOR CHF oraz marży banku, przyjęła wartość ujemną, a bank, mimo odpowiednich postanowień zawartych w umowach, nie uwzględniał ujemnego oprocentowania.
W pismach kierowanych do UOKiK konsumenci często pytają o status decyzji wydanej wobec mBank S.A. (decyzja Prezesa UOKiK nr DDK-20/2015 z 28 grudnia 2015 r.). Decyzja ta nie jest prawomocna, ponieważ mBank skorzystał z prawa wniesienia odwołania do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługującego każdemu przedsiębiorcy. Jeśli decyzja się uprawomocni, Prezes UOKiK będzie sprawdzać, czy bank w sposób prawidłowy ją wykonuje. W sytuacji braku wykonania prawomocnej decyzji, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę, czyli bank karę pieniężną na podstawie art. 107 uokik.
Decyzje Prezesa UOKiK w sprawie nieuwzględniania przez banki ujemnej stawki LIBOR dotyczyły sytuacji niestosowania przez banki określonych postanowień zawartych w wykonywanych umowach. Przedmiotem tych postępowań nie było zagadnienie abuzywności określonych postanowień umowy.

6. Abuzywność klauzul umownych a kurs waluty

Analiza abuzywności danego postanowienia umowy w toku tzw. kontroli incydentalnej powinna być dokonywana przez sąd (jedyny organ uprawniony do kontroli incydentalnej) na moment zawarcia umowy pomiędzy stronami. Oznacza to, że sąd oceniając, czy brzmienie danego postanowienia może kształtować prawa i obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy konsumentów, nie powinien brać pod uwagę warunków rynkowych zmieniających się już po zawarciu umowy. Do takich warunków można zaliczyć np. wzrost kursu waluty, do której waloryzowany jest kredyt. W ocenie Prezesa UOKiK, klauzula niedozwolona jest bezskuteczna od samego początku obowiązywania umowy.
Zdaniem Prezesa UOKiK, postanowienia zawarte w treści umów kredytów hipotecznych wyrażonych w walucie obcej mogą być uznane za abuzywne bez względu na wahania kursów walutowych, gdyż nie wpływają one na istotę abuzywności.
Jednocześnie należy zauważyć, że do momentu istotnego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, klauzule waloryzacyjne, które mogły kształtować prawa i obowiązki kredytobiorców sprzecznie z dobrymi obyczajami rażąco naruszając interesy konsumentów, nie wywierały istotnie negatywnego wpływu na ich rzeczywistą sytuację finansową. Dodatkowo, należy zauważyć, że zagadnienie to nie było przedmiotem analizy różnorakich instytucji czy też analityków gospodarczych do czasu, gdy postanowienia te, w związku ze wzrostem wartości kursu franka szwajcarskiego, nie zaczęły oddziaływać negatywnie na poziom zadłużenia konsumentów.
Drastyczne zwiększenie zadłużenia kredytobiorców, spowodowało gwałtowny wzrost liczby skarg konsumenckich oraz pozwów sądowych dotyczących umów kredytu wyrażonego w walucie obcej (wszczynających sądowe postępowania, w których przeprowadzana jest kontrola incydentalna).
Ponadto usunięcie skutków klauzuli niedozwolonej nie może być dokonywane bez wiedzy i zgody konsumenta. Ma on prawo wyliczenia ewentualnej „nadpłaty” z tytułu przeliczania przez bank wysokości jego zadłużenia w oparciu o klauzule abuzywne i dochodzenia jej na drodze sądowej w ramach kontroli incydentalnej. Jest to konieczne ze względu na fakt, iż w ramach systemu kontroli wzorców umowy wykazuje się tylko abuzywność klauzuli. Stwierdzenie abuzywności danego postanowienia w kontroli abstrakcyjnej dokonywane jest w oderwaniu od oceny, czy konsekwencją stosowania klauzuli abuzywnej było obciążenie danego konsumenta nienależnymi kosztami. 

7. Istotne poglądy w sprawie a prowadzenie przez UOKiK postępowań administracyjnych

Od 17 kwietnia 2016 r. Prezes UOKiK wydaje istotne dla sprawy poglądy, wspierając procesy sądowe, w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń. Liczba wydanych przez Prezesa UOKiK istotnych poglądów nie ma przełożenia na możliwość podejmowania przez niego działań w zakresie postępowań w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Treść wszystkich wydanych dotychczas istotnych poglądów znajduje się na stronie internetowej UOKiK.

8. Abuzywność klauzul umownych a problematyka art. 69 Prawa bankowego

Rolą UOKiK jest przede wszystkim ochrona konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi i praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów.
UOKiK poszukuje obszarów możliwej interwencji i narzędzi mających zastosowanie do sytuacji konsumentów posiadających kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych, w tym kredytobiorców, którzy w trakcie wykonywania umów zetknęli się z sytuacją drastycznego wzrostu wartości zadłużenia mimo systematycznej spłaty.
Prezes UOKiK w istotnych dla sprawy poglądach wspiera procesy sądowe, w których konsumenci dochodzą określonych roszczeń przed sądami powszechnymi, wskazując, że możliwe jest uznanie za abuzywne niektórych z postanowień umów, w tym postanowień, które mogą mieć istotne znaczenie dla ich wykonywania, oraz przedstawia potencjalne skutki uznania ich za niedozwolone. Prezes Urzędu w wydawanych istotnych poglądach zwraca uwagę, że sąd orzekający w sprawie ma do dyspozycji szerokie spektrum narzędzi możliwych do zastosowania, gdy uzna, że w umowie występują klauzule abuzywne – od możliwości utrzymania w mocy umowy do uznania jej za nieważną, co jednak powinno być rozwiązaniem ostatecznym.
Ponadto, jak wskazuje Prezes UOKiK, w istotnych dla sprawy poglądach, zgodnie z orzecznictwem wypracowanym na gruncie przepisów dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przy ocenie czy dana umowa kredytowa może nadal funkcjonować w obrocie po wyłączeniu abuzywnych postanowień istotne jest również ustalenie, które z rozwiązań zapewnia konsumentowi lepszą ochronę, choć nie jest to kryterium decydujące[1]. Podkreślamy, że kryterium interesu konsumenta powinno być brane pod uwagę łącznie z oceną możliwości dalszego funkcjonowania umowy w obrocie, przy rozstrzygnięciu, czy w danej sprawie zasadne jest stwierdzenie nieważności umowy kredytowej z uwagi na abuzywność np. klauzul waloryzacyjnych[2]. Trzeba bowiem mieć na uwadze wszystkie skutki, jakie wiążą się
z uznaniem umowy za nieważną oraz to, czy ich wystąpienie nie będzie naruszać ww. interesu ekonomicznego konsumenta. Zwracamy uwagę jednocześnie, że nieważność umowy powoduje po stronie kontrahentów poważne skutki. Ewentualne stwierdzenie nieważności powinno być traktowane jako rozwiązanie ostateczne, brane pod uwagę jedynie w przypadku, gdy nie ma możliwości wykonywania umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków i to tylko pod warunkiem, że konsument na taką ewentualność się godzi.
W niektórych wydawanych przez Prezesa UOKiK istotnych dla sprawy poglądach sygnalizowana jest kwestia prawidłowości praktyk banków w świetle art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, dalej „Pb”[3]. Istotne jest jednak to, że problematyka art. 69 Pb pojawia się w poglądach Prezesa UOKiK z uwagi na rozważania na temat konsekwencji stosowania klauzul abuzywnych w umowach kredytu. Konieczność oceny, czy umowa może dalej funkcjonować w sytuacji uznania przez sąd, że znajdują się w niej klauzule abuzywne, wynika z braku możliwości zmiany ich treści przez sąd oraz zwykle braku istnienia przepisów o charakterze dyspozytywnym, które mogłyby zastąpić kwestionowane postanowienia.
Przykładowo, sąd uznaje za abuzywne postanowienia umowy kredytu denominowanego w CHF dotyczące przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na PLN w oparciu o kurs CHF. W związku z regułą nieskuteczności klauzul abuzywnych od momentu zawarcia umowy[4], mamy do czynienia z sytuacją „wyłączenia” zakwestionowanych postanowień z umowy. Jednocześnie, uznajemy, że strony miały zgodny zamiar i cel zawarcia umowy kredytowej, w ramach której wypłata kwoty kredytu nastąpi w złotych, a jego spłata będzie następować również w walucie polskiej. Z uwagi na stwierdzenie abuzywności ww. postanowień brakuje zatem w umowie elementów dotyczących zasad ustalenia kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy oraz zasad naliczania jego rat w PLN. Zgodnie z art. 69 ust. 1 Pb umowa o kredyt musi wskazywać kwotę środków pieniężnych, którą bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, natomiast zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4 Pb umowa kredytu powinna określać zasady i termin spłaty kredytu. W konsekwencji, sąd orzekający w danej sprawie musi ocenić, czy brak danej klauzuli w kontekście niezbędnych elementów umowy kredytu może skutkować nieważnością całej umowy kredytu.
Warto w tym miejscu także wskazać, że w związku z wejściem w życie ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw („ustawa antyspreadowa”) do art. 69 ust. 2 Pb dodano pkt 4a o następującej treści: „Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności […] w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu”.
Należy podkreślić, że zawarcie przez strony aneksu w związku z art. 4 ustawy antyspreadowej[5] nie będzie mieć znaczenia dla skutków stosowania klauzul abuzywnych, które wystąpiły przed jego zawarciem. Niewiążąca natura postanowień abuzywnych ma bowiem charakter pierwotny, tym samym konsekwencje stosowania takiego postanowienia w postaci np. nieważności umowy będą występować od samego początku. Skoro sama umowa miałaby być nieważna, to nie ma możliwości jej modyfikacji. Podobnie w przypadku skutku w postaci bezskuteczności klauzuli – jeśli bank wykonywał uprawnienia wynikające z klauzuli abuzywnej od momentu zawarcia umowy, konsument ma możliwość  dochodzenia roszczeń wynikających z tego tytułu.

9. Naruszenie zbiorowych interesów konsumentów w sektorze usług finansowych

Praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów polega na tym, że przedsiębiorca zachowuje się sprzecznie z prawem lub dobrymi obyczajami i w ten sposób narusza zbiorowe interesy konsumentów. Pojęcie zbiorowego naruszenia interesów konsumentów nie zostało wyjaśnione (zdefiniowane) w przepisach, jednak przyjmuje się, że znaczna grupa konsumentów musi być narażona lub poszkodowana przez działanie przedsiębiorcy. Jednak, nawet jeśli poszkodowany został tylko jeden konsument, ale potencjalnie przedsiębiorca mógłby narazić określoną grupę konsumentów (którzy mają wspólny interes) na negatywne skutki swoich działań, możliwe jest uznanie, że naruszył on zbiorowe interesy konsumentów.
Począwszy od 2003 r. kiedy to Prezes UOKiK uzyskał kompetencje do orzekania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wydaliśmy 3463 decyzje administracyjne w tych sprawach, w tym 531 decyzji dotyczących działalności finansowej i ubezpieczeniowej. Wszystkie decyzje wraz z uzasadnieniami, które pozwalają na ocenę kiedy przedsiębiorca dopuszcza się naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, dostępne są na stronie internetowej Urzędu.


[1] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič vs SOS financ, spol. s r. o., sygn. akt C-453/10, pkt 36.
[2] Por. ww. wyrok TSUE, pkt 35 i 36.
[3] Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów art. 69 ust. 1 ustawy Pb: „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.” Stosownie zaś do ust. 2 tego artykułu „Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:
1) strony umowy;
2) kwotę i walutę kredytu;
3) cel, na który kredyt został udzielony;
4) zasady i termin spłaty kredytu;
4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego
w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu;
5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;
6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;
7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;
8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;
9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;
10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.”
[4] Regulacja przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych, a zwłaszcza art. 3851 § 1 ustawy Kodeks cywilny nie pozostawia wątpliwości, iż postanowienia dotknięte abuzywnością „nie wiążą konsumenta”. Należy stwierdzić, że dane postanowienia przestają wiązać już w chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że postanowienie takie nie stanowi elementu treści stosunku prawnego i nie może być uwzględniane przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją.
[5] Zgodnie z art. 4 ustawy antyspreadowej „W przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b ustawy, o której mowa w art. 1, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki.”

Istotne poglądy w sprawie kredytów hipotecznych

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Prezes UOKiK przedstawił 8 kolejnych istotnych poglądów. Dotyczą one sporów między konsumentami a bankami o postanowienia umów kredytów hipotecznych waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił 8 istotnych poglądów. Postępowania przed sądami w Warszawie, Krakowie i Łodzi dotyczą umów kredytów hipotecznych waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego. Większość spraw odnosi się do opłat pobranych w oparciu o niedozwolone postanowienia dotyczące obliczania kwoty i rat kredytu, jedna – do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w jednej z nich poruszone są obie kwestie.

Klauzule waloryzacyjne

Spory konsumentów z bankami BPH, BZ WBK, Deutsche Bank, Getin Noble Bank (2 spory), Millenium i PKO BP dotyczą opłat pobranych na podstawie  kwestionowanych klauzul waloryzacyjnych. Urząd wskazał, że na ich mocy banki ustalają sposób wyliczania wysokości kwoty i poszczególnych rat kredytu w oparciu o kursy kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego zawarte w tabeli. Jednocześnie kredytobiorcy nie są w stanie zweryfikować, czym kierują się banki w podejmowaniu decyzji o wysokości kursów walut. Dlatego, zdaniem UOKiK, klauzule te są niedozwolone. Co więcej w 6 poglądach urząd wskazał, że uznanie przez sąd postanowień dotyczących waloryzacji kwoty kredytu i rat kredytu za niedozwolone może powodować nieważność umowy. Dzieje się tak, ponieważ szkodliwe dla konsumenta postanowienia nie obowiązują od momentu zawarcia umowy. W dodatku nie ma możliwości ich zastąpienia przepisami prawa. W ocenie urzędu, orzeczenie unieważniające umowę powinno nastąpić jedynie w sytuacji, gdy konsument w pełni zaakceptuje takie rozwiązanie.

Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego

Urząd wydał też pogląd odnoszący się do sporów konsumentów z mBankiem oraz BZ WBK o postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. UOKiK uznał je za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów. Nie informują one kredytobiorców jakie są warunki ubezpieczenia, jego zakres ani w jaki sposób przedsiębiorca wylicza opłaty z tego tytułu. Obciążają kredytobiorców kosztami świadczenia, którego  jedynym jego beneficjentem jest bank. Jednocześnie konsumenci nie mogą sprawdzić, za co tak naprawdę płacą.

Istotny pogląd w sprawie konsumenckiej – zasady

  • Istotny pogląd w sprawie to pisemne stanowisko prezesa UOKiK, w którym urząd przedstawia argumenty i poglądy ważne dla danego sporu, opierając się na określonym stanie faktycznym i prawnym. Z tego względu ocena przedstawiona w istotnym poglądzie nie może być odniesieniem do innych spraw.
  • Wydawany jest tylko w sprawie toczącej się przed sądem.
  • Jest wydawany, jeżeli przemawia za tym interes publiczny.
  • Dotyczy sporu między konsumentem a przedsiębiorcą.
  • Prezes UOKiK może przedstawić istotny pogląd w sprawie z własnej inicjatywy, na wniosek konsumenta lub przedsiębiorcy bądź na wniosek sądu.
  • Prezes UOKiK może wydać istotny pogląd we wszystkich sprawach z zakresu ochrony praw konsumentów, nie tylko usług finansowych.

Ocena prawna przedstawiona przez urząd nie może stanowić odniesienia dla innych spraw, które pozornie mogą wydawać się podobne. W każdym przypadku prezes UOKiK ocenia stan faktyczny i prawny, orzecznictwo w danej sprawie oraz wniosek skierowany przez powodów. Wydane do tej pory poglądy są dostępne na stronie internetowej UOKiKhttps://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php.
Istotne poglądy wydane przez prezesa UOKiK dotyczą spraw o sygn. akt: IV C 506/16 (BPH), I C 1196/16 (BZ WBK), I C 521/15 (Deustche Bank), II C 3/16 oraz ACa 1233/16 (Getin Noble Bank), VI C 2167/16, (mBank), I C 4055/16 (Millenium), I C 776 /16 (PKO BP).

Pliki do pobrania

Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro Prasowe  UOKiK
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 695 902 088
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL

Wyrok TSUE dotyczący klauzul niedozwolonych

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
21 grudnia 2016 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie dotyczącej artykułu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów mówiącego o stosowaniu niedozwolonych postanowień we wzorcach umów. Orzeczenie potwierdza zgodność z prawem unijnym przepisów ustawy oraz prawidłowość ich dotychczasowej interpretacji przez UOKiK

Stan faktyczny sprawy

Wyrok zapadł w związku z pytaniem prejudycjalnym Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Rozpoznawał on sprawę z odwołania przedsiębiorcy prowadzącego biuro podróży. Urząd wydał decyzję uznającą stosowanie – wpisanych do rejestru – niedozwolonych postanowień we wzorcu regulaminu przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nałożył karę pieniężną. Sprawy sądowe, w wyniku których kwestionowane klauzule znalazły się w rejestrze, toczyły się wobec innych przedsiębiorców turystycznych, nie spółki objętej decyzją.
Niedozwolone postanowienia, inaczej zwane klauzulami abuzywnymi, są publicznie dostępne w rejestrze klauzul niedozwolonych. Zawiera on zabronione postanowienia umowne, jakie stosowali przedsiębiorcy z różnych branż, m.in. finansowej, telekomunikacyjnej czy ubezpieczeniowej, niewiążące na mocy wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Pytanie prejudycjalne

Pytanie prejudycjalne dotyczyło zgodności z prawem unijnym art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przepis ten umożliwia Urzędowi stwierdzenie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów wobec przedsiębiorcy stosującego postanowienie wpisane do rejestru w sytuacji, gdy nie był on stroną postępowania o uznanie postanowienia za niedozwolone.
Wątpliwości sądu pytającego wzbudzał fakt, że przedsiębiorca taki nie ma możliwości przedstawienia argumentu braku niedozwolonego charakteru danych postanowień i tym samym jest pozbawiony prawa do bycia wysłuchanym. W związku z tym, TSUE badał także, czy krajowe przepisy mogą być niezgodne z art. 47 Karty praw podstawowych, statuującym prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu.

Treść wyroku TSUE

Trybunał Sprawiedliwości uznał jednak, że przepisy prawa unijnego nie stoją na przeszkodzie, by stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień wpisanych do krajowego rejestru mogło zostać uznane za działanie bezprawne w stosunku do innego przedsiębiorcy. Dotyczy to sytuacji, gdy nie brał on udziału w postępowaniu, w wyniku którego owo postanowienie wpisano do rejestru.
Działanie takie może też stanowić podstawę nałożenia kary pieniężnej. Warunkiem jest, by przedsiębiorcy przysługiwał środek prawny zarówno przeciwko decyzji uznającej tożsamość porównywanych postanowień, jak i decyzji ustalającej kwotę kary pieniężnej.

Wnioski

Orzeczenie TSUE potwierdza zatem zgodność z prawem unijnym przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w omawianym zakresie, a także prawidłowość ich interpretacji przez Urząd.

Przepisy polskiego prawa

Zgodnie z art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Taka praktyka jest zagrożona karą pieniężną w wysokości do 10 % obrotu przedsiębiorcy osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary.
Do 17 kwietnia 2016 r. podstawą wpisania postanowienia do rejestru był wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Powództwo miał możliwość wnieść każdy, kto mógłby zawrzeć umowę zawierającą kwestionowane postanowienie. W razie uwzględnienia powództwa, SOKiK zakazywał wykorzystywania postanowienia, a po uprawomocnieniu się wyroku Urząd wpisywał je do rejestru.
Urząd z kolei kwestionował stosowanie postanowień wpisanych do rejestru, niezależnie od tego, czy wyroki, na podstawie których dokonano wpisu, zapadły przeciwko kontrolowanym, czy innym przedsiębiorcom. Oceniając możliwość postawienia zarzutu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów UOKiK badał tożsamość porównywanych klauzul oraz cel ich stosowania. Literalna zbieżność treści porównywanych postanowień (użyte sformułowania) nie miała decydującego znaczenia. Ważna była tożsamość negatywnych dla konsumenta skutków i zakres ich oddziaływania. Przedsiębiorca mógł jednak zakwestionować zarówno przypisanie mu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, jak i wysokość nałożonej kary pieniężnej składając odwołanie do SOKiK. To inicjowało cywilny spór sądowy pomiędzy Urzędem a przedsiębiorcą.

Zmiana systemu abstrakcyjnej kontroli wzorców umów

Po 17 kwietnia 2016 r. zmienił się system kontroli postanowień wzorców umów, co nastąpiło w związku z wejściem w życie przepisów nowelizujących m.in. ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów.
Obecnie kontrola postanowień wzorców umów (tzw. kontrola abstrakcyjna) należy do Prezesa Urzędu i jest dokonywana w toku postępowania administracyjnego. Wydana w jego wyniku decyzja, dostępna w bazie decyzji, także podlega zaskarżeniu. W jego efekcie dalsza kontrola może być przeprowadzona przez SOKiK, Sąd Apelacyjny w Warszawie, a w razie wniesienia skargi kasacyjnej, przez Sąd Najwyższy.
Rejestr klauzul niedozwolonych będzie funkcjonował przez dziesięcioletni okres przejściowy. Będą wpisywane do niego wyłącznie te niedozwolone postanowienia, które SOKiK zakwestionuje w sprawach toczących się na dzień zmiany przepisów. Rejestr nie będzie jednak uzupełniany o postanowienia zakwestionowane przez UOKiK. Przez ten okres, Urząd zachowuje uprawnienie do wszczęcia postępowania w sprawie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów wobec przedsiębiorcy stosującego we wzorcach umów postanowienia wpisane do rejestru.
Aktualnym źródłem wiedzy o niedozwolonych postanowieniach umownych jest wspomniana baza decyzji Prezesa UOKiK.
Sygnatura sprawy: C-119/15
Plik do pobrania: Ulotka – Klauzule abuzywne

Istotne poglądy w sprawie klauzul indeksacyjnych

Posted on Categories:CHF, Kredyty hipoteczne
Prezes UOKiK przedstawił trzy kolejne istotne poglądy w sprawie. Dotyczą one sporów między konsumentami a Bank Millennium, ING Bank Śląski oraz Getin Noble Bank o postanowienia umów kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawił trzy kolejne istotne poglądy w sprawie. Dotyczą one postępowań przeciwko Bank Millennium (Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa), ING Bank Śląski (Sąd Okręgowy w Katowicach) oraz Getin Noble Bank (Sąd Okręgowy w Warszawie). We wszystkich sprawach konsumenci zarzucają przedsiębiorcom użycie w umowach kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego niedozwolonych klauzul indeksacyjnych.
Kredytobiorcy, we wnioskach skierowanych do UOKiK, zakwestionowali postanowienia dotyczące indeksacji kwoty i rat kredytu. Zdaniem urzędu, postanowienia zawarte w umowach pozwalają bankom na jednostronne ustalanie w tabelach kursów kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, po których przeliczana jest kwota kredytu i rat kapitałowo-odsetkowych. Konsumenci nie są informowani na jakiej podstawie określają je banki. Jest to wykorzystanie uprzywilejowanej pozycji jaką mają banki jako profesjonaliści oraz silniejsze strony  w umowach z kredytobiorcami. Dlatego, zdaniem prezesa UOKiK należy uznać te klauzule za niedozwolone i sprzeczne z dobrymi obyczajami.
W ocenie prezesa UOKiK, uznanie przez sąd kwestionowanych zapisów umowy za niedozwolone może oznaczać, że całe umowy kredytu będą nieważne. Jednak, zdaniem urzędu, orzeczenie o nieważności umowy powinno nastąpić jedynie w sytuacji, gdy konsument w pełni zaakceptuje takie rozwiązanie.
Istotne poglądy wydane przez prezesa UOKiK, dotyczą spraw o sygn. akt: I C 1673/16, II C 747/16, XXV C 2022/15 – sporów konsumentów z Bank Millennium, ING Bank Śląski oraz Getin Noble Bank. Prezes UOKiK może wydać istotny pogląd we wszystkich sprawach z zakresu ochrony praw konsumentów, nie tylko usług finansowych.
Ocena prawna przedstawiona przez urząd nie może stanowić odniesienia dla innych spraw, które pozornie mogą wydawać się podobne. W każdym przypadku prezes UOKiK ocenia stan faktyczny i prawny, orzecznictwo w danej sprawie oraz wniosek skierowany przez powodów. Wydane do tej pory poglądy są dostępne na stronie internetowej UOKiK https://uokik.gov.pl/istotny_poglad_w_sprawie.php.
Istotny pogląd w sprawie konsumenckiej – zasady

  • Istotny pogląd w sprawie to pisemne stanowisko prezesa UOKiK, w którym urząd przedstawia argumenty i poglądy ważne dla danego sporu, opierając się na określonym stanie faktycznym i prawnym. Z tego względu ocena przedstawiona w istotnym poglądzie nie może być odniesieniem do innych spraw.
  • Wydawany jest tylko w sprawie toczącej się przed sądem.
  • Jest wydawany, jeżeli przemawia za tym interes publiczny.
  • Dotyczy sporu między konsumentem a przedsiębiorcą.
  • Prezes UOKiK może przedstawić istotny pogląd w sprawie z własnej inicjatywy, na wniosek konsumenta lub przedsiębiorcy bądź na wniosek sądu.

Dodatkowe informacje dla mediów:
Biuro Prasowe  UOKiK
Pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel. 695 902 088
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL

Pliki do pobrania